މޫސާގެފާނު ފިރުއައުނުވެސް އުޑަށް އަމުރުކޮށްގެން ވާރޭ ވެއްސަންދެންވެސް އާރާބާރުގައި ދެމެހެއްޓެވިއެވެ. ފިރިހެން ކުދިން މަރާ މީހުންގެ މުދާ ގަސްބުން ވެރިކަމަށްނަގާ އަހާލުމެއް ކަހާލުމެއްނެތި ހިތުހުރި އެއްޗެއް ހަދާ ރައްޔިތުން އަޅުންގެ އަޅުންނަށް ހެދިއެވެ. ގާރޫނާއި ހާމާނާއި ފިރުއައުނު ނޫން އެންމެންނަކީ ބަޔަކަށް ނުހަދާ ބޮޑާކަމާއި ގަދަކަމުގައި ދެމެތިބެން އުޅުނެވެ. ނިމުމުގެ ވަގުތުޖެހުމުން ލަހެއް ފަހެއްނުވިއެވެ. ގާރޫނު އޭނާގެ ބޮޑާކަމާއި މުއްސަދި ކަމާއި މުދާތަކާއެކު ގަންބަވައިގަންނަން ފަޅި ސިކުންތެއް ނުނަގައެވެ. ހާމާނު ކަންޒުތަކުގެ ތެރޭގައި މަރުވެދިޔައީ ވަނތްދޮރުން ނުނިކުމެވިގެން އުޅެއުޅެ ހުއްޓައެވެ. ފިރުއައުނުގެ ނިމުންއައި އިއްޒަތާއި ތަހުތު ދޫކޮށް ނިކަމެތިން ފަހާދުވަނިކޮށް ގަރަގުވެގެންނެވެ. 

ތިޔަހެން ފުއްޕާފައި އުޅުނު ކިތަންމެ ބަޔަކު ދުނިޔޭގެ ތާރީހު ދެކިފައިވެއެވެ. މަތީގަނޑިން ޖެހުމުން ހުޅުހުޅުން ވާގިދޫވެ މުއިއްޒާއި އައްދުއްރަހީމުވެސް ކުޑަކަކޫ ޖަހަން ޖެހޭނެއެވެ. މިހާރު ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސްވެސް އަޅުކުދިން ކޮޅަކަށް ހެދިދާނެއެވެ. މަޖިލީހުގައި ތިބި މީހުން އެމީހުންގެ ދަންމަޅިއަށް އަމިއްލައަށް ބޯމަހާލައިގެން ތިބުންނޫން ގޮތެއް ނެތިފައި ތިބެދާނެއެވެ. މުއިއްޒު ޖަހާހާ ބެރަކަށް ނަށަނީއޭވެސް ހީވެދާނެއެވެ.

ވެރިނަށް ހުޝާމަދުކޮށް ވެރިންގެ ދުނިޔެ ރަންކޮށްދޭން އެންމެ ކައިރީގައި ތިބެފައި ދަނޑިވަޅު ލިބުމުން ވައިނޮޅީގައި ދަތްއަޅާފައި ހުރީ މަދެއްކޮށް ނޫނެވެ. އެޒާތުގެ އެންމެ އައުލާ ދިރިހުރި މިސާލަކީވެސް އައްދުއްރަޙީމެވެ. ރައީސް މައުމޫނުގެ ބަޑުވާ ހެދިގެން އުޅެފައި ރައީސް ޔާމީނުކޮޑަށް ސަވާރުވީ ދީވަލްޕާއެކޭ އައްދުއްރަހީމެކޭ ތަފާތެއް ނެތެވެ. ރައީސް ޔާމީނުނެތް ދުނިޔެއެއްގައި ނޫޅޭން ރައީސް ޔާމީނަށްވުރެ ރައީސް ޔާމީނުވެގެން އުޅުނީ އައްދުއްރަހީމެވެ. ރައީސް ޔާމީނުގެ ބޮލަށް ސީލާ ރައީސް މުއިއްޒު ވެގެން ދައުލަތް ދަވާލުމުގައި މިހާރު ފޫގަޅައިގެން އުޅެނީވެސް އައްދުއްރަހީމެވެ. 

ކިތަންމެ ވެގެން އުޅުނަސް އައްދުއްރަހީމަށް މުއިއްޒު އިތުބާރު ނުކުރާކަން އިއްޔެ ހާމަ ވެގެން އެދިޔައީއެވެ. ރިޔާސަތުގައި އައްދުއްރަހީމު އިނެއް ކަމަކު މަޖިލީހުގައި ތިބި އިދިކޮޅު މަދު މެންބަރުންކޮޅު ފިޔަވާ ދެންތިބީ މުއިއްޒުގެ އަޅުންކަން އެއްދުވަހުން އައްދުއްރަހީމަށް ސާފުކޮށްދީފައި މުއިއްޒު އެކަނޑާލީ ޔޫރަޕަށެވެ.     

އައްދު ވިދާޅުވީ އެމަނިކުފާނު ސޮއިކުރައްވަން ބޭނުންފުޅުވާ ޕާޓީއެއްވެސް ނެތް ކަމަށެވެ. " އަޅުގަނޑު އިންތިހާބުވެގެން އައީވެސް ޕާޓީއަކާއި ނުގުޅި 5 އަހަރު ސީދާ ރައްޔިތުން ތަމްސީލު ކުރުމުގެ ނިޔަތުގައި އެ ވައުދު ވެގެން" ކަމަށް ހަނދާން އައުކުރެއްވިއެވެ.

ޕާޓީއާއި ގުޅުމުގެ ފުރުސަތުވެސް ލިބިވަޑައިގެން ކަމަށާއި ދެމި ހުންނަވާނީވެސް އަދި ހުންނަން ބޭނުންފުޅުވަނީވެސް މިނިވަންކަންމަތީގައި ކަމަށް މެންބަރު އަބްދުއްރަހުމާން ވިދާޅުވިއެވެ.

ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރަން އުޅޭ އުޅުމާ ގުޅޭގޮތުން އެމަނިކުފާނު ދެއްކެވި ވާހަކައެއް ދެއްކެވީ މެންބަރުންނާއި ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ހައްގުގައިކަމަށް އައްދު ވިދާޅުވިއެވެ. " ކޮންމެ ޕްލެޓްފޯމެއްގައިވެސް އިއްވަންޖެހޭ ހައްގު ބަސް އިއްވުމުގައި އަޅުގަނޑު ތަންކޮޅެއްވެސް ފަސްނުޖެހޭނެ ވާހަކަ ހަދުމަފުޅުކޮށް އަރުވަން" ކަމަށް އައްޑޫ މީދޫ މެންބަރު ވިދާޅުވިއެވެ. 

މެންބަރު އަބްދުއްރަހުމާނަކީ ބްލެކްމެއިލް ކުރެވޭނެ މީހެއް ނޫންކަމަށާއި ފާއިސާއަށް ގުޑާނެ މީހެއް ނޫންކަން އެމަނިކުފާނު ދަންނަ އެންމެނަށްވެސް އެނގޭނެ ކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. މެންބަރު އައްދު ކަމެއްގެ ދަށުވެފައި ނުއޮންނާނެކަމާއި ދަށުވާނެ އެއްވެސް ކަމެއް ނޯންނާނެ ވާހަކަ އެހެން ހީވާ ހުރިހާ ބޭފުޅުންނަށް ހަނދުމަފުޅުކޮށް އަރުވާކަމަށްވެސް އައްޑޫ މީދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރު ސާބިތުކަމާއެކު ވިދާޅުވެއެވެ. 

މެންބަރު އަބްދުއްރަހުމާނު މި މޭރުމުން ވާހަކަފުޅު ދައްކަވާފައިވަނީ މިއަދު 15.43ގައި އެކްސްގައި ކުރެއްވި ޕޯސްޓެއްގައެވެ. 

ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ އިސްސަފުގައި މަސައްކަތްކުރާ ކޮންމެ މީހަކީ ސިޔާސީގޮތުން ބާރުވެރި ވުމުގެ ނިޔަތް އޮންނާނެ މީހެކެވެ. އެގޮތުން އުސްތާޒު ފައްޔާޒު އިސްމާއީލް ވެސް ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމަށް އައުމުގެ ޝައުގުވެރިކަން ގެންގުޅުއްވައެވެ. އެކަމަކު އެއްޔަކީ ހެއްދެވުނު އެއްޗެއް ހައްދަވައިގެން ކުރެއްވުމަށް އޮތް ޝައުގެއް ނޫނެވެ. 2028 ގެ ރިޔާސީ އިންތިހާބާމެދު އަދި ފައްޔާޒު ގޮތެއް ނުނިންމަވައެވެ. 

އުސްތާޒު ފައްޔާޒު މިހާރު މަސައްކަތްކުރައްވަމުން ގެދަވަނީ މިހާރު މިއޮތް ސަރުކާރު ގާނޫނީ އިމުގެ ތެރެއިން ބަލި ކުރެއްވުމަށެވެ. އެކަމުގައި ގުޅިވަޑައިގަންނަވަން ޖެހި ވަޑައިގަންނަވާ ގުޅިވަޑައިގެން އެކަންކުރެއްވުމަށް ފައްޔަ ހުންނެވީ ތައްޔާރަށެވެ. އެކަން ނުކޮށްފިނަމަ މިނިވަންކަމާ އެކުގައި ރައްޔިތުންނަށް އުޅެވޭނެ ކަމަކަށް ފައްޔާޒު ގަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ. 

ދައުލަތުގެ ތިން ބާރު އެއްބާރު އަނެއް ބާރަކަށް ފާރަވެރިވުމަކީ ޑިމޮކްރަސީގެ ވަރަށް ބޮޑު މަފްހޫމެއް ކަމުގައި ވިޔަސް އެގޮތަށް ޕްރެކްޓިކަލީ އެކަން ވާތަން ނުފެންނަ ކަމަށް ފައްޔާޒު ވިދާޅުވެއެވެ. ޕާޓީން ކުރިއަށް އޮތް ކެމްޕޭންތަކުގައި ސިސްޓަމަށް ބަދަލުތަކެއް ގެންނަން ވަކާލާތުކުރާނެކަމަށް ޗެއަރޕާސަން ފައްޔާޒު ވިދާޅުވެއެވެ.

ރާއްޖެއަށް މިހާރުވަމުން މިދަނީ ކަންބަޅި ބަކައްޓެއްގެ ސިފަައިގައި ހިޔަޅެއް އައިމަ ވާނެގޮތް ކަމަށް އެމްޑީޕީގެ ޗެއަރޕާސަން ސިފަކުރައްވައެވެ. މިސާލެއްގެ ގޮތުން ފައްޔާޒު ދައްކަވާ އެއް މިސާލަކީ އެމްއެމްއޭގެ މައްޗަށް ސަރުކާރަކަށް ބަސްނުބުނެވޭނެކަން ގާނޫނާއި ގާނޫނު އަސާސީގައި ވަރަށް ސާފުކޮށް ބުނާ ބުނުމާ ސަރުކާރާއި އެމްއެމްއޭއިން ހިލާފުވާ ވުމެވެ.   

ރައީސް މުއިއްޒަކީ ޑިމޮކްރަސީގެ ހަމައެއް ކުޑަކޮށް ވެސް ގަބޫލުކުރައްވާ ބޭފުޅެއް ނޫންކަމަށާއި ގާނޫނުއަސާސީ އޮތްގޮތުން ޑިމޮކްރަސީ އާއި ރައްޔިތުންގެ ބާރުވެރިކަން އެބަ ފެންނަން ޖެހޭ ކަމަށް ފައްޔާޒު ދެކިވަޑައިގަންނަވައެވެ. 7 އަހަރު ހައުސިން މިނިސްޓަރުކަން މުއިއްޒު ކުރެއްވި އިރު އަމަލު ކުރެއްވި ގޮތުން އެކަނިވެސް މުއިއްޒު ޑިމޮކްރަސީއަށް ބީރައްޓެހިވަރު ސާފުވެގެން ދެއެވެ.

ރައްޔިތުންގެ ބާރުވެރިކަމާއި ޑިމޮކްރަސީއާ ހިފަހައްޓަން ވާދަވެރި މާހައުލެއްގައި އެމްޑީޕީން އަބަދުވެސް މަސައްކަތް ކުރާކަމަށް ފައްޔަ ވިދާޅުވެއެވެ. ޕީޕީއެމް/ ޕީއެންސީ ވެރިކަމަށް އަންނަ ކޮންމެ ފަހަރަކު މަޖިލިސް ބޭނުންކޮށްގެން ކޯޓްތަކަށް ބިރުދައްކައިގެން ހުދުމުހުތާރު ނިޒާމަކަށް މުޅި ނިޒާމް ބަދަލުވާތަން މިފެންނަކަމަށް އެމްޑީޕީގެ ޗެއަރޕާސަން ފައްޔާޒު ވިދާޅުވެއެވެ. 

އެމްޑީޕީގެ ރައީސް އަބްދުއްލާ ޝާހިދު ވިދާޅުވަނީ ސަރުކާރުން ގާނޫނު އަސާސީއަށް ބަދަލުތައް ގެންނަން ހުށަހަޅާފައިވަނީ ނުބައި ނިޔަތެއްގައި ކަމަށެވެ. ގާނޫނުއަސާސީއަށް ބަދަލު ގެންނަން ޖެހޭނީ އެ އިސްލާހަކާއި ދޭތެރޭ ފުރިހަމައަށް ބަހުސްކޮށް އެއިސްލާހެއް ރައްޔިތުންނަށް ވެސް އެނގި މަޝްވަރާ ކުރެވިގެން ކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވެއެވެ. ގާނޫނު އަސާސީއަށް ބަދަލު ގެނައުމަކީ ސިއްރު ސިއްރުން އަވަސް އަރުވާލައިގެން ކުރާޒާތުގެ ކަމެއް ނޫން ކަމަށްވެސް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ.

ރައްޔިތުންގެ މަންދޫބުން ބޮޓުންނަށް: އައްދު

ރައްޔިތުންގެ އަޑު އިއްވަން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ރައްޔިތުން ފޮނުވާފައި ތިބި ރައްޔިތުންގެ މަންދޫބުން އަނގަ ބަންދު ކޮށް ބަޓަނަށް އޮބާ ބޮޓުންނަށް ބަދަލުކުރުމުން އެތަނަށް ރައްޔިތުންގެ މަޖްލީހޭ ކިޔޭނެ ކަމަށް އައްޑޫ މީދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރު އަބްދުއްރަހުމާން (އައްދު) ގަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ. ދާއިރާ ރައްޔިތުން ވިއްކައިގެން މަޖްލީހަށް ވަދެ ހަމަ ބޮޓުންގެ ގޮތުގައި ތިބެން މިދާއިރާތަކުގެ ރައްޔިތުން ރުހޭނެތޯ އައްދު ސުވާލު އުފައްދަވަނީ އަވަސް އަރުވަލާއިގެން މެންބަރުން ތަޅުއަޅުވަން ގާނޫނު އަސާސީއަށް ގެންނަން ސަރުކާރުން އުޅޭ އިސްލާހަށް އިންކާރު ކުރައްވަމުންނެވެ.

މެންބަރުން ތަޅުއެޅުވުމުގެ ބިލު: އަލީ ހުސައިން

ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހުކުރުގެ ބިލު ކެންދޫ ދާއިރާގެ ކުރީގެ މެންބަރު އަލްއުސްތާޒު އަލީ ހުސައިން ސިފަކުރައްވަނީ މެންބަރުން ތަޅުއެޅުވުމުގެ ބިލުގެ ގޮތުގައެވެ. އަލީ ހުސައިން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި މެންބަރުން ތަޅުއެޅުވުމުގެ ބިލު ގާނޫނު އަސާސީ ހިލާފެވެ.

ގޮތެއް ފޮތެއް އޮންނަން ޖެހޭނެ: ދިޔާނާ

ކުރީގެ ބަންޑާރަ ނައިބު ދިޔާނާ ސައީދު ވިދާޅުވަނީ ގާނޫނު އަސާސީ އިސްލާހު ކުރުމުގައި ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ ގޮތެއް ފޮތެއް އޮންނަން ޖެހޭނެކަމަށް ވިދާޅުވެ ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރައްވައެވެ. ގާނޫނުއަސާސީއަކީ އޭގައި ރައްޔިތުންގެ މަސްލަހަތު އޮތް, ގައުމުގެ ދުސްތޫރު ކަމަށާއި އެ ބަދަލުކުރަން ޖެހޭނީ ރައްޔިތުންނާ މަޝްވަރާކުރުމުގެ އިޖުރާއަތަކަށް ފަހުގައި ކަމަށް ވިދާޅުވެ ރައްޔިތުންނާ މަޝްވަރާ ނުކުރާތީ ދިޔާނާ ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރައްވައެވެ. 

ރައްޔިތުންގެ ބާރު ކަނޑުވާލުން: ޑރ. ޖަމީލް

ކުރީގެ ނައިބު ރައީސެއް ކަމުގައިވާ ޑރ. މުހައްމަދު ޖަމީލު އަހްމަދު ވިދާޅުވަނީ މި ބަދަލުތަކަކީ ރައްޔިތުންގެ ބާރު ކަނޑުވާލުމަށް ސަރުކާރުން ގެންނަ ބަދަލުތަކެއް ކަމަށެވެ. ހުށަހަޅާފައިވާ އިސްލާހަކީ ދުސްތޫރީ ހުރިހާ މަބްދައުތަކާ ހިލާފު އިސްލާހެއް ކަމަށާއި ޗެކް އެންޑް ބެލެންސް އެއްކޮށް ނެތިގެންދާނެކަމަށް ޑރ. ޖަމީލުވިދާޅުވެއެވެ. ޖަމީލުވެސް ވިދާޅުވަނީ އެ އިސްލާހު ގާނޫނުއަސާސީއާ ހިލާފުކަމަށެވެ. ކަމަކީ ގާނޫނީ ގޮތުން ޗެލެންޖް ކުރެވޭނެ ބޮޑު ބަހުސެއް އޮތް ކަމެއް ކަމަށާއި އިސްލާހު ފާސްކުރިޔަސް އެ ކަމެއް ނުނިމޭނެ ކަމަށް ޖަމީލު ވިދާޅުވެއެވެ. މިއަދު މި ފެނުނީ އެއްވެސް އެއްބަޔަކަށް މިހާ ބޮޑު ސުޕަރ މެޖޯރިޓީ އެއް ދިނުމުގެ ނުރައްކާ ކަމަށްވެސް ޑރ. ޖަމީލު ފާހަގަ ކުރައްވައެވެ. 

ޕާޓީން ވަކިކޮށްފި ނަމަ ގޮނޑި ގެއްލޭ

މަޖިލިސް މެންބަރުން ޕާޓީ ބަދަލުކޮށްފިނަމަ ނުވަތަ ޕާޓީން ވަކިކޮށްފި ނަމަ ގޮނޑި ގެއްލޭ ގޮތަށް އަވަސް އަރުވާލައިގެން ގާނޫނުއަސާސީ ބަދަލު ކުރުމަށް ވެރިކަން ކުރާ ޕީޕަލްސް ނޭޝަނަލް ކޮންގްރެސް (ޕީއެންސީ) އިން ކުރަމުންދާ މަސައްކަތްތަކާ ގުޅިގެން ސިޔާސީ ލީޑަރުންނާއި ގާނޫނީ ދާއިރާގެ ބޭފުޅުން ކަންބޮޑުވުން ވަރަށް ބޮޑެވެ. ބިލުގެ ފުރަތަމަ ކިޔުން ވަނީ މިއަދު އިއްވާފައެވެ. ބިލުގެ އިބްތިދާއީ ބަހުސް ވެސް މިއަދުގެ ޖަލްސާގައި ކުރިއަށްދާނެއެވެ.

ގާނޫނުއަސާސީ އިސްލާހުކުރުމުގައި ގޮތެއް ފޮތެއް އޮންނަން ޖެހޭނެއެވެ. ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުގެ މެންބަރުން ވަކިކުރުމުގެ ބާރު ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ދިނުމުގެ ބާރު ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ދިނުމަކީ މެންބަރުންގެ އިންތިހާބުކުރި ރައްޔިތުންގެ ހައްގަށް އަރައިގަތުމެވެ.

އޭސީސީން ބެލި ގޮތަކަށް ބަލާ ފްލެޓް ލިބުނު އެތައް ބަޔަކު ޝަރުތުހަމަނުވާ ކަމަށް ނިންމިއެވެ. އޭސީސީން ޝަރުތު ހަމަނުވާކަމަށް ނިންމީ މައިގަޑު ތިންކަމެއްގެ މައްޗަށެވެ. އެކަން ކަމަކީ: 

• ހަމައެކަނި ކައުންސިލްގެ ލިޔުން އޮތުން
• ހަމައެކަނި މާލޭގައި ދިރިއުޅުގޭގެ ވެރިފަރާތުގެ ލިޔުން އޮތުން 
• 15 އަހަރު މާލޭގައި އުޅުނުކަން ސާބިތުވާ މާލޭގައި ވަޒީފާ އަދާކުރި ކަމުގެ ލިޔުން ނެތުން

އޭސީސީގެ ރެކަމަންޑޭޝަންތަކަށް ބަލާ އަލުން ލިސްޓު މުރާޖިއާކޮށް ނިންމާ މިހިނގާ ނޮވެންބަރ މަސް ނިމުމުގެކުރިން ފްލެޓްތަކުގެ ހައްގުވެރިން އިއުލާނު ކުރާނެކަމަށް ރައީސް މުއިއްޒު ދާދިފަހުން ބުނެފައިވެއެވެ. މުއިއްޒު ބުނެފައިވާ ގޮތުގައި ކުރީ ސަރުކާރުން ކަނޑައަލާފައިވާ ފްލެޓްތަކުގެ ހައްގުވެރިންގެ ލިސްޓްގައި މާބޮޑު މައްސަލައެއް ނެތެވެ. ފަހަރުގައި މަދު ކަމެއް ހުރިނަމަވެސް ލިސްޓަށް ބަދަލެއް ގެންނަވަރު ކަމެއް ނެތްކަމަށް ވަރަށް ސާފުބަހުން ބުންޏެވެ. 

ރައީސް މުއިއްޒު އެހެން ބުނިނަމަވެސް ފްލެޓް ލިސްޓު އިއުލާނު ކުރުން މުއްދަތެއް ނެތްގޮތަށް މިހާރު އަނެއްކާ އެވަނީ ލަސްކޮށްފައެވެ. ސަބަބެއް ކަމަށް ހައުސިންގ ވުޒާރާއިން ބުނަނީ އަދިވެސް ބަލަންޖެހޭ ކަންކަން ހުރުމެވެ. އެންމެ ފަހުން މިވީ ކިހިނެތްތޯއެވެ.

ރައީސް މުއިއްޒުގެ ވެރިކަމަށް އެއް އަހަރުފުރިގެން ބޭއްވި ހަފްލާގައި ވާހަކަ ދައްކަވަމުން މުއިއްޒު އަނެއްކާވެސް ބޮޑު ބިޔަ ދޮގެއް ހެދީއެވެ. ފްލެޓްދޭން ކަނޑައެޅުމުގައި ކުރީ ސަރުކާރުން ހަމަ އެކަނި އައިޑީކާޑަށް (އެވެސް އެންމެ ފުށަކަށް) ބަލައިގެން ފްލެޓް ދީފާ ހުރިކަމަށް ބުނެ ފްލެޓް ދިނުން ބޮޑުވެގެންވާ ފަސާދައެއްގެ ތެރެއަށް ވައްޓާލީއެވެ. ބޮޑުވެގެންވާ ފިތުނައެއް އުފައްދާލީއެވެ. އޭސީސީން އަތްފުނާ އަޅައިގެން ބެލި އިރު ނުފެނުނު ކަމެއް ކުއްލިޔަކަށް މުއިއްޒު ޓީމަށް ފެނުނީއެވެ. އޭސީސީގެ ބަހަކީވެސް ފުލެއް ބިތެއް ނެތް އެއްޗަކަށް ހަދާލީއެވެ. 

ވެގެން އުޅޭ ގޮތަކީ ޕީއެންސީ ޑޭން ކަނޑައެޅި ވަރަށް ވުރެ ގިނަމީ މީހުނަށް ފްލެޓް ބޭނުންވަނީއެވެ. ޕީއެންސީގެ އެތެރޭގެ އިންތިހާބުގެ ކުރިން ފްލެޓްތައް ހަވާލުކޮށްފިނަމަ މުއިއްޒަށް ޕީއެންސީގެ އެތެރޭގެ ކޮންޓްރޯލް ގެއްލުމުގެ ސަބަބަކަށް ފްލެޓްތައް ދިނުންވާތީ ފްލެޓް ހަވާލުކުރުން ލަސްކުރަން މަޖުބޫރުވީއެވެ. މުޅިގައުމުގައި ހުޅުފަޅައިގެން ދިޔަސް މުއިއްޒު ބޭނުންވާ ކަމެއް ކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަމެއް ކުރާނެކަމަށް މުއިއްޒު އެބުނަނީ އެހެން އެކަން ކުރާނެތީއެވެ.   

އަދުރޭ ނިކަން ވިސްނާލަ ބަލާށެވެ. މައިކެއް ކައިރިއަށް ހުއްޓެވޭ އިރަށް ވަނީ ވައުދެވެ. ބޮޑު އޯޑިއެންސެއް ކުރިމައްޗަށް ހުއްޓެވޭ އިރަށް ގަދަ ބަސް ބުނުމެވެ. ރައީސް މުއިއްޒުގެ ފުށުން ފެންނަނީ ތައުލީމެއް ބުއްދިއެއް ނެތް މޮޔައެއްގެ ފުށުން ފެންނަ ކަހަލަ ގަމާރުކަމާ ޖާހިލުކަމެވެ. މަވަރެއް ނެތިގެން ގަދަ ބަސްބުނުމާއި ސަޅިބައިސާ ކެނޑުމާއި އުނބަށް ޖެހުން ނޫން އެއްކަމެއް މުއިއްޒުގެ ފަރާތުން އެބަފެނޭ ހެއްޔެވެ.

އަދުރޭ ފިކުރުކޮށްލަ ބަލާށެވެ. ވެރިކަމަށް އަހަރެއް ވީއިރު ގައުމުގެ ވެރިމީހާ އަކީ ތިމަންނާކަމެއް މުއިއްޒަކަށް ނޭނގެއެވެ. ކަރުބުޑުން ނާރު ނަގާ ބާޒާރު ބައްޗާއެއްހެން ހާޅޭލުން ނޫންކަމެއް ނޭނގޭ ކަހަލައެވެ. ތިމާގެ ރައްޔިތުންގެ ތެރެއިން ވަކިވަކި މީހުނަށް އާއްމު ތަންތާ ހަނގާކުރުމާއި ފުރައްސާރަ ކުރުން ނޫން ކަމެއް ނެތް ކަހަލައެވެ. އިސްރާފު ބޮޑުވެ ޑޮލަރަށް ކޮށިއަރައިގެން ރަންބިސް އަޅާކުކުޅުގެ ބާނީން ހަވަރަށް ދޭން ގޮންޖަހާއިރު ދެއްކެނީ ބޮކުބާރުކަމެއްވެސް އެނގެނީއެއް ނޫނެވެ. ކިބުރުވެރިކަމާ ބޮޑާކަމުގައި އުޑެއް ބުޑެއް މުއިއްޒަށް ވަތްކެއް ވަނީއެއް ނޫނެވެ.  

އަދުރޭ ލޯހުޅުވާލަ ބަލާށެވެ. އުޅުމާއި ގުޅުންތައް ހުންނަ ގޮތުން މުއިއްޒަކީ ސިނކުޑީގެ އުނިކަމެއް ހުރި ބަލި މޮޔައެކޭ ނުބުނެވޭ ވަރެއް ނޫނެވެ. ދުނިޔެއަށް ލޯހުޅުވެ އާޖުފާޖު ކުޑަކޮށް އެނގޭ މީހަކު ނުކުރާވަރު ކަންކުރުމާއި ނުބުނާވަރު ވާހަކަ ބުނުން މުއިއްޒުގެ ކަށީގެ މަދުގައި ވަނީ ހިފާފައެވެ. އަންޑަރވޯޓަރ ބިއްލޫރި ޓަނަލް އެޅުމާއި އިންޑިއާ އަކީ ރާއްޖެއަށް ބުލީ ކުރާ ގައުމެކޭ މުއިއްޒުގެ ދުލުން ބުނެ އިންޑިއާއަށް ޖެއްސުމަށް ޑްރޯން ގަތް ހިސާބުން ބޮލަށް ބޭސްކުރަން ޖެހިފައި ހުރިކަމަށް ގަބޫލު ކުރެވެއެވެ. 

އަދުރޭ ދެވަނަ ވިސްނުމަކަށް ދޭބަލާށެވެ. މައިންބަފައިން ވަކިވެފައި ވުމުން މައިންބަފައިންގެ ފުރިހަމަ ލޯތްބާއި އަޅާލުމުން މަހުރޫމުމެފައިވާ ދެމަފިރިންނަށް މުއިއްޒާއި ސާޖިދާ ވީތި ހަމްދަރުދީ ވަމެވެ. އެކަމަކު މައިންބަފައިންގެ ފުރިހަމަ ލޯތްބާއި އަޅާލުން ނުލުބުމުން ކުޑައިރުއްސުރެ ބާކީ އިހުސާސްވެ ދުނިޔެދެކެ ރުޅިއައުމަކީ ދިވެހިންގެ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. ތިމާ ބޭނުންވާ ގޮތް ނޫންގޮތަކީ ގޮތް ނޫންކަމަށް ދެކިގެން މައިން ބަފައިންނަށް ގޮތްދޫނުކޮށް އުޅުނު ވައްތަރަށް ރައްޔިތުން ކިބައިން އިންތިގާމު ހިފަން އުޅޭނެ ކަމެއް ނެތްތާއެވެ. 

އަދުރޭ އެއްބަސްވެ ބަލާށެވެ. ކުޑައިރުއްސުރެ ހަށީގައި ހަކި ހިފާފައިވާ ގޮތް ދޫނުކުރުމާއި ވިޔަރި ގަދަކަމަކީ ގައުމެއްގެ ވެރިއެއްގެ ސިފައެއް ނޫނެވެ. ރުންކުރުކަމާއި މަވެތިކަމާއި ޖަދަލުކުރުމަކީ ލީޑަރެއްގެ ގޮތެއް ނޫނެވެ. ގައުމެއްގެ ވެރިކަން ރައްޔިތުންދެނީ ތިމާ ބޭނުންވާހާ ގޮތަކަށް ކަންކަން ބަދަލުކޮށް ހިތުހުރި ކަމެއް ކުރާކަށް ނޫނެވެ. ރައްޔިތުންނަށް މޮޅާ ރަނގަޅުގޮތަކީ ތިމާ ބޭނުންވާ ގޮތްކަމަށް ނުވުމުން ތިމާ ބޭނުން ގޮތަށް ގައުމުގެ ކަންކަން ފޮރޮޅާލަން ހިތުހުރި އެއްޗެއް ހަދަންދެން ރައްޔިތުން ބަލާކަށް ނުތިބޭނެއެވެ.

އަދުރޭއަށް ވެސް ހުތުރެވެ. ބައިސާ ކެނޑުމާއި އުބަށް ޖެހުމަކީ ނިސްބަތްވާ ބައެއްގެ ކިބައިން ވާރުތަވެގެން އުޅޭ ކަމަކީތާއެވެ. ރުންކުރުކަމާއި ބޯހަރުކަމުގައި ކުރާހާ ކަމެއްވެސް ޖަހަމުން އެ ދަނީ އުނބަށެވެ. ނުކުރާނެ ކަމަށް ގަދައަޑުން ބުނި އެތައް ކަމެއް ދިމާ އިދިކޮޅަށް ކައްޗަށް ބަޅަށް ކޮށްފިއެވެ. ހަމަ ތެދެކެވެ. މުއިއްޒުގެ މުސީބާތުން ގައުމު މިންޖު ކުރެވޭނީ އަދުރޭއަށެވެ. 

ޑޮލަރު މާރުކުރަން ރިސޯޓްތަކަށް މަޖުބޫރު ކުރާކުރުމަށް ރިސޯޓް އިންޑަސްޓްރީން ދެކޮޅު ހެދުމުން އާއްމު ރައްޔިތުންގެ ތެރޭގާ މުއްސަދީންނާ ދެކޮޅަށް ނަފްރަތު އުފައްދައިގެން މުޅި ރާއްޖެ ނުރައްކަލަށް ވައްޓާނުލާށެވެ. ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރަށް ލިބޭ ޑޮލަރެއް މިހާރުވެސް ލިބެނީ ޓޫރިޒަމުންނެވެ. ބިމުކުއްޔާއި އެކިނަންނަމުގައި ނަގާފީތަކާއި ޓެކްހުންނެވެ. ރާއްޖޭގައި ޓޫރިޒަމްގެ ވިޔަފާރި ކުރަމުންދަނީ ސަރުކާރުން ކީއަގެއް ދައްކައިގެން އެއްބަސް ވުމެއްގެ ދަށުން ބިން ކުއްޔަށް ހިފައިގެންނެވެ. ހަމައެހެންމެ ޕްރޮފިޓް ޓެކްސްއާއި ޖީއެސްޓީއާއި ގްރީންޓެކްސްވެސް ދައްކައިގެންނެވެ. އެހެންކަމުން ރިސޯޓްތަކުގެ އާމްދަނީގެ %30 އަށްވުރެ ބޮޑު އެއްޗެއް ރިސޯޓްތަކުން ސަރުކާރަށް ދައްކައެވެ. އެހެނެކޭ ކިޔާ ސަރުކާރުން ރިސޯޓްތަކަށް ކޮށްދޭ އެއްވެސް ކަމެއްނެތެވެ.

ރާއްޖޭގައި ރިސޯޓް ހިންގަނީ އަށެއްކަ ދިވެހި މަހުޖަނުން އެކަންޏެއްނޫނެވެ. ދުނިޔޭގެ އެތައް ހޮޓެލް ޗޭނެއް ރާއްޖޭގައި އެބައޮތެވެ. ވިޔަފާރިއަށް ފަހި މާހައުލެއް ރާއްޖޭގައި ނެތިއްޔާ ބޮޑެތި އިންވެސްޓްކޮށްގެން ނަކަސްތަޅާކަށް އެމީހުނެއް ރާއްޖެއަކު ނުތިބޭނެއެވެ. އެއްވެސް ވިސްނުމެއް ހިޔާލެއްނެތި ކަންކަން މަޖުބޫރު ކުރާއިރު ހީވަނީ ސަރުކާރަކީ މޮޔަ ކުޑަކުއްޖެއްހެންނެވެ.

ރިސޯޓް އޯނަރުން އެއްބައިވެގެން ވަކި ގޮތަކަށް ކަމެއްކުރަން ދިމާކޮށްފިނަމަ ސަރުކާރު ޖެހޭނީ ކުޑަކަކޫ ޖަހާށެވެ. ރިސޯޓުތަކުން ފިއްތާލައިފިނަމަ ދުނިޔެތެރޭގައި އުދުހެން މުއިއްޒަށް ޑޮލަރު ލިބޭނެހެއްޔެވެ. ފާސްކުރި 56 ބިލިޔަނުގެ ބަޖެޓުން ހޭދަކުރަން ޑޮލަރު ލިބޭނެ ހެއްޔެވެ. ރާއްޖޭގެ މަސްވެރިން މަހަށް ފުރަން ބޭނުންވާ ތެޔޮ އެތެރެ ކުރަން ޑޮލަރު ލިބޭނެ ހެއްޔެވެ. ކާޑާއި މުދާ ބޭރުން ގެންނަން ޑޮލަރު ހުންނާނެ ހެއްޔެވެ. ރާއްޖޭން ބޭރުގައި ތިބި ކިޔަވާ ކުދިންނަށް ފޮނުވަން ޑޮލަރު ހުންނާނެހެއްޔެވެ. ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި އެއަރޕޯޓް އަޅައިގެން ޓޫރިޒަމް ފުލާކުރަން އައު އިންވެސްޓަރުން ރާއްޖެއަށް އިތުބާރުކޮށްގެން ރާއްޖޭގައި އިންވެސްޓެއް ކުރާނެހެއްޔެވެ. 

ރިސޯޓުތަކުން ފިއްތާލައިފިނަމަ ރާއްޖެއަށް ތެޔޮ އެތެރެ ނުކުރެވިގެން ތިބެންޖެހޭނީ ކަނު އަނދިރީގައެވެ. އޮޑިދޯނިފަހަރު އޮންނާނީ ދަތުރު ނުކޮށެވެ. އަގުބޮޑު ކާރުތަކާއި ސައިކަލްތަކާ ހުންނާނީ ތެޔޮ ނެތިގެން ޕާކްކޮށްފައެވެ. ހެވީ ވެހިކަލްތަކަށް އަޅާނެ ތެޔޮ ނުލިބިގެން އިމާރާތްކުރުމާއި ފަޅުކޮނުމާއި މަގާއި ބަނދަރު ހެދުން އޮންނާނީ ހުއްޓިފައެވެ.

ރިސޯޓްތަކުން ފިއްތާލާއިފިނަމަ ކާޑާއި ދުވަހީ ޒަރޫރީ މުދާ އެތެރެ ނުކުރެވިގެން މުދާނުލިބި ކާބޯތަކެއްޗަށް ޖެހޭނެއެވެ. ގެސްޓް ހައުސްތައް ހުއްޓި ބޮޑެތި ލޯނު ނަގައިގެން އިމާރާތްކޮށް ކުއްޔަށްދީފައިވާ އިމާރާތްތައް ހުސްވެ މުޅި ގައުމު ނުރައްކަލަށް ވެއްޓޭނެއެވެ. 

މޫނެއް ކަނދުރާއަކަށް ނުބަލާ ރިސޯޓްތަކުގެ ވެރިންނާ ދިމާކޮށް ކަނޑިކަންފަތް މައްޗަށް ދަމައިގެން އެކަކަށް ވާނެ އެއްމޮޅެއްވެސް ނުއޮންނާނެއެވެ. ރިސޯޓުވެރިންނަށް ދެރަކުރަން ފުލުހުންނާ ސިފައިން ފޮނުވައިގެން ތިޖޫރި ނަގައިގެން މުއިއްޒު އަޔަސް ގެއްލުންވާނީ މުޅި ރާއްޖެއަށެވެ. ނުނިޔަތުގައި ރިސޯޓަކަށް ކުޑަވެސް ނުކަސިޔާރު ކަމެއް ކުރިޔަސް މުޅި ރާއްޖެ 62 ވަނަ އަހަރުގެ ތެރެއަށް ގޮސް ޖެހޭނީ ބަނޑަށެވެ.        

ސަރުކާރުގެ އިސްރާފުތަކަށް ހަރަދުކުރަން ދުންފަތް އަގުބޮޑުކޮށް 21 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ތަންފީޒު ކުރަން ފެށައިފިއެވެ. އާއްމު ސިއްހަތުގެ ނަންބޯޑު އަޅުވައިގެން އެންމެ އާދައިގެ ރައްޔިތުމީހާގެ ޖީބަށް ސަރުކާރުން އަތްބާނައިގެން ޖީބު ކަނޑާކަށް ގިނަ ދުވަހެއް ނުނެގިއެވެ. ވޭޕް މަނާކުރަން ބޭނުންވުމުން މަޖިލިސް ތެރެއިން ނިންމައި އެކަން ތަންފީޒު ކުރަން ހޭދަވީ އެންމެ 30 ދުވަހެވެ. 

މުއިއްޒު ސަރުކާރުން ކަމެއް ކުރަން ބޭނުންވުމުން މޫނަކަށް ކަނދުރާއަކަށް ނުބަލާ އެކަމެއް ކޮށްލާކަށް ދުވަސްތަކެއް ނުނަގައެވެ. ގާނޫނަށް ބަދަލު ގެނެސްގެން ކުރަންޖެހޭ ކަމެއް ކުރާކަށްވެސް ދުވަސްތަކެއް ނުނަގައެވެ. 

އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރަން ބޭނުން ނުވުމުން އެކަން ނުކުރަން ދައްކާ ބަހަނާއާއި ހަމަ ގިނަވެފައި ބޮޑެވެ. 2 ޖޫންގައި ސަރުކާރުން އިއުލާނުކުރި ގޮތަށް އިޒްރޭލު ޕާސްޕޯޓު މަނާ ނުކުރެވޭކަމީ އެކަމުގެ ހެއްކެކެވެ. އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރަން ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުން ނިންމި ފަހުން 166 ދުވަސް ވެއްޖެއެވެ. އެކަމެއް އަދިވެސް ވީކަމަކަށް ނުވިއެވެ. 

އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރާ ބިލް ޖޫން 10 ގައި މަޖިލީހަށް ބަލައިގަނެ 241 ކޮމިޓީގައި ތަޅު އަޅުވާފައި އޮންނަތާ 158 ދުވަސް ހޭދަވެއްޖެއެވެ. ކަހާތަން ހިރުވާވެސް ނުލައެވެ. އަނިޔާވެރި އިޒްރޭލް މީހުނަށް ރާއްޖޭން އަދިވެސް ދަނީ މަރުހަބާ ކިޔަމުންނެވެ. ރައްޔިތުން ތިބީ އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރަން ކެތްމަދުވެފައެވެ.   

ރައްޔިތުންގެ ފަޅީގައި ސަރުކާރު އޮވެގެން މުއިއްޒު ސަރުކާރަށް އަހަރެއް ފުރުން ފާހަގަކުރާއިރު އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނަކުރުމަށް ގޮތެއް ނުނިންމައި ބާއްވާފައި އޮންނަތާ ފަސް މަސް ފާއިތުވެއްޖެއެވެ. ހައްތަހާވެސް ފެންނަމުންދަނީ ސަރުކާރާއި މަޖިލީހުގެ ސުޕަމެޖޯރިޓީ މުއިއްޒަށް އޮވެމެ އެކަމަށް ގޮތެއް ނުނިންމައި ތިބޭތަނެވެ. އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރާ ބިލް އަވަސް ކުރަން ގޮވާލައި ބަޔާން ނެރެ ރައްޔިތުންނަށް ޕީއެންސީން އޮޅުވައިލާތަނެވެ.

ދިވެހި ދިދައަށް ނޫނީ ބޯނުލަބާން ވިދާޅުވި ރައީސް މުއިއްޒު އެމެރިކާ ދިދަޔަށް ބޯލަބަން ޖެހުނީތޯ އެމްޑީޕީގެ ޗެއަރޕަރސަން ފައްޔާޒު އިސްމާއީލް ސުވާލު އުފެދަވަނީ އެހެން ވެގެންނެވެ. ފައްޔާޒު ވިދާޅުވާހެން އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރާ ބިލު ފާސްކުރިޔަސް ނުކުރިޔަސް ސަރުކާރުގެ މުނާފިގުކަން މުޅި ދުނިޔެއަށް ހާމަވެއްޖެއެވެ. ސަރުކާރަށް އަހަރުވެގެން އެކަން ފާހަގަކުރާއިރު ދޮގު ހަދައި އޮޅުވައިލުން ހުއްޓާލައި އިޒްރޭލް ޕާސްޕޯޓް މަނާކުރާ ބިލާ މެދު ގޮތެއް ނިންމަން އެމްޑީޕީގެ ވެއަރޕާސަން ސަރުކާރަށް ގޮވާލައްވައެވެ. 

ރިސޯޓްތަކުގެ މުއައްޒަފުންނާއި އެމީހުންގެ އަބިދަރިންނާއި އާއިލާތައް ލޯހުޅުވާ ހޭލާށެވެ. ޑޮލަރު މާރުކުރަން މަޖުބޫރުކުރުވާ ސަރުކާރުގެ ސިޔާސަތާ ދެކޮޅު ހަދައި ހައްގު ހޯދުމަށާއި ސަރުކާރު ޖަވާބުދަރީ ކުރުވުމަށް ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީ މުވައްޒަފުންނާއި އާއިލަތަކުން ތެދުވުމުގެ ވަގުތު ޖެހިއްޖެއެވެ. 

"ދިވެހި ރައްޔިތުން ނިދިން ހޭލާ ހައްގު ހޯދުމަށްޓަކައި ހައްގު ބަސް ބުނަންވީ ވަގުތު މީ،" ކަމަށް ވެލިދޫ ދާއިރާގެ އިއްޒަތްތެރި މެންބަރ މުހައްމަދު އައްބާސް ވިދާޅުވާނީ ގައިމު އެކަމުގައި ނުރައްކާތެރި ކަންތައްތަކެއް އޮވެގެންނެވެ. މިކަމުގައި ބަސް ނުބުނެފި ނަމަ މުވައްޒަފުންނަށް ލިބޭ ގެއްލުން ވަރަށް ބޮޑުވެދާނެ ކަމަށް އައްބާސް ވިދާޅުވެއެވެ.

ވިސްނާ ފިކުރުކުރާށެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގައި ބައިނަލްއަގުވާމީ ހޮޓެލް ޗެއިންތަކުން ހިންގާ ރިޒޯޓުތައް ވަރަށް ގިނައެވެ. އެ ތަންތަނުގެ ދާއިމީ ވަޒީފާގައި އެތަކެއް ހާސް ދިވެހިން އެބައުޅެއެވެ. ރިސޯޓުތަކުގައި ވަޒީފާގައި އުޅޭ ގިނަ މީހުންގެ އަނބިދަރިން ތިބެނީ މާލޭގަޔާއި ރާއްޖޭން ބޭރުގައި ކުށްޔަށެވެ. އުފަން ރަށުގައި އަނބިދަރިން ބައިތިއްބައިގެން އުޅޭމީހުން ދާދިމަދެވެ.

ސަރުކާރަކުން ހިންގާ ގާނޫނެއް ނުވަތަ ގަވާޢިދަކާއި ބައިނަލްއަގުވާމީ ހޮޓެލް ޗެއިންތަކުން ހިތްހަމަ ނުޖެހިއްޖެނަމަ ރިޒޯޓުތައް ބަންދުކޮށްލައިގެން ވިޔަފާރިނުކޮށް ހަތަރު ފަސް އަހަރު ތިބޭކަށް އޭގެން ގިނަ މީހުން ޖެހެލުމެއް ނުވާނެއެވެ. އެވަރުގެ ބާރު އެވެރިންގެ ޖީބުގައި ހުންނާނެއެވެ. ނިކަމެތިވެ ގޮތް ހުސްވާނީ ވަޒީފާ އަދާކުރާ ދިވެހި މީހާއަށެވެ.

އޭރުން އެތަންތާ ވަޒީފާގައި ތިބި ދިވެހި މުއައްޒަފުންގެ ވަޒީފާގެއްލި މުސާރަ ނުލިބި، ކުއްޔަށް ތިބި އަނބިދަރިން ތިބި ތަންތަނުން ނެރެ އެ ތަންތަން ހުސްކުރުމުން މަގުމަތި ވާނީ ދިވެހި އެތައް އާއިލާއެކެވެ. އެންމެ ފަހުން ކިޔަވަން ތިބި ދަރިން ޔުނިވަރސިޓީތަކާއި ކޮލެޖުތަކާ ސްކޫލުތަކުން ކަނޑާލައިގެން އެނބުރި ދާންޖެހޭނީ އުފަން ރަށަށެވެ. މަތީ ފާސްތައް ނެގުމުގެ އުންމީދުގައި ކިޔަވަން އުޅުނު ހުރިހާ ދަރިވަރުން ތިބޭނީ ކަޅުއޮށް ބާނަށް ގޮނޑުދޮށުގައި ކަކުނި ކޮންނާށެވެ. 

މާލޭ މީހުން މާލޭގައި ދަރަނި ނަގައިގެން ބިނާކުރި އިމާރާތްތައް ހުންނާނީ ހުހަށެވެ. އޭރުން ދިމްޔާތުވެސް ހަމަ ހުންނާނީ ފަޅަށެވެ. ބަނޑަށް ޖެހެނީ ވަޒީފާ ގެއްލުނު ދިވެހިންގެ އާއިލާތަކާއި ލިބޭ ކުލިން ކައިގެން ބޮއެގެން އުޅޭ މާލޭ މީހުންނެވެ. ރިސޯޓް އޯނަރުންނާއި ފައިސާ ވެރިން ރާއްޖެ ދޫކޮށް ވިޔަފާރިއަށް ފަހި އެހެން ތަންތަން ހިޔާރު ކުރާނެއެވެ.

ސަރުކާރުގެ ބޯގަޅި ސިޔާސަތުން ގެއްލުން ލިބޭނީ އެކެއް ދެމީހަކަށް އެއްތަނެއް ދެތާކަށް ނޫނެވެ. މުޅި ދިވެހި ގައުމަށެވެ. މުއިއްޒު ރައްޔިތުން ކިބައިން މި ހިފަނީކޮން އިންތިގާމެއް ހެއްޔެވެ! ކޮން ރިވެންޖެއް ހެއްޔެވެ! 

ވެރިކަމުގެ ފުރަތަމަ 15 ދުވަހުން  11 ދުވަސް ހޭދަކުރީ ގައުމުން ބޭރުގައެވެ. މުޅި އަހަރުގެ އެތައް ދުވަހެއް ދުއްވާލީ ދުނިޔެ ބަލައިލުމަށް އުދުހުމުގައެވެ. ބޭރަށް ކުރާ ކޮންމެ ދަތުރެއް ކުރަނީ 50އަށް ވުރެ މަދު ނޫން ބޮޑު ފައުޖެއް ގޮވައިގެނެވެ. އަނެއްކޮޅުން ވަޒީރުންނާއި ސިޔާސީވެރިން ބައި ހަދާފައި ރާއްޖޭން ބޭރަށް ކުރި ދަތުރު ގުނާ އަދަދު ނުކުރެވެއެވެ. ނައިބު ރައީސް ވެސް އެހާވަރަށް ދުނިޔެ ތެރޭގައި އުދުހުނެވެ. 

ފަސްޓް ކްލާހުގައި ދަތުރު ކުރުމަށާއި އަގުބޮޑު ހޮޓާތަކުގައި ތިބުމަށް ކޮންމެ ފަހަރަކު ދައުލަތުން ކުރިހޭދަ ކެނެޑާ ފަދަ ފޯރާ ދިގުވެފައިވާ މުއްސަދި ގައުމަކުން އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި ކުރާ ހޭދައަށް ވުރެ އެތައް ސަތޭކަ ގުނަ ބޮޑެވެ. އިގުތިސާދީ ބަލިމަޑު ކަމެއްގައި އޮތް ގައުމެއް ކަމެއް ހިތަށްވެސް އަރާނުލައެވެ. ހަރަދުތައް ސިއްރުކޮށްގެން ދައުލަތް ދަވާލުމުގައި އަހަރު ދުވަހު ތިބީ ލަވަކިޔާލާފައެވެ.

ހަރަދުތައް ހާމަ ނުކުރިޔަސް ތަހުގީގީ ނަޒަރުން އެކި ފަހަރު މަތިން އެކިމީހުން ހޯދި ހޯދުންތަކުން މުއިއްޒުގެ ހައިބަތު ބޮޑުކޮށް ފާޓުފުޅާކުރުމަށް ހައްދެއް ނެތް މިންވަރަށް މިދިޔަ އަހަރު ދައުލަތުން ހަރަދުކޮށްފައިވެއެވެ. 

• ހުވާ ކުރުމަށް 26 މިލިއަން ރުފިޔާ ވަނީ ތަޅާލާފައެވެ. 
• މުލިއާގެ މަރާމާތަށް 25 މިލިއަން ރުފިޔާ ހަރަދުކުރިއެވެ.
• ހިލާލީގެ މަރާމާތުކުރުމުގެ ނަމުގައި 15 މިލިޔަނަށްވުރެ ގިނަ ފައިސާ ހޭދަކޮށްލިއެވެ.
• މުރައިދޫގެ މަރާމާތަށް 18 ވަރަކަށް މިލިޔަން ވަނީ ފުޅިއްސާލާފައެވެ. 
• ވަޒީރުންނަށް 20 ކާރު ގަންނަން 140 މިލިއަނަށް ވުރެ ގިނަ ރުފިޔާ އިސްރާފުކުރިއެވެ.
• އީދު ފާހަގަކޮށް ކުލަބޮކި ދިއްލަން 60 މިލިޔަން ހޭދަކޮށްލިއެވެ.
• މުއިއްޒާއި ވަޒީރުން ބޭރަށް ކުރި ދަތުރުތަކަށް ގާތްގަޑަކަށް 8 ބިލިޔަންނަށްވުރެ ބޮޑަށް ހަރަދުކުރިއެވެ. 
• ތުރުކީން ޑްރޯން ގަންނަން 500 މިލިޔަން ހަރަދުކުރިއެވެ. 
• އިންޑިއާއަށް ޗެލެންޖުކުރަން ދައްކަން ނުޖެހެނީސް 300 މިލިޔަން ޑޮލަރ ދެއްކިއެވެ. 
• ކޮންމެ 15 ދުވަހަކުން މުއިއްޒުގެ ދެމަފިރިންގެ އާއްމު ހަރަދަށް 150 މިލިޔަން ހަރަދުކުރާ ކަމަށްވެއެވެ. 
• ސިޔާސީ މުއައްޒަފުންނަށް މުސާރަޔާއި އިނާޔަތުގެ ގޮތުގައި ހޭދަކުރާ ފައިސާގެ ވާހަކަ ދެއްކުމެއް ނެތެވެ. 

ބަޔާން ކޮށް މިލެވުނީ މުއިއްޒު ސަރުކާރުން އެއް އަހަރު ތެރޭގައި ދައުލަތުން ކައްވާލި މިންވަރުން ކުޑަ މިންވަރެކެވެ. 49.3 ބިލިޔަންގެ ބަޖެޓުން ފެންފޮދަކާ ނުލާ ދިރުވާލި 31 ބިލިޔަންގެ ތަފްސީލް ދެވެން ނެތީ އެހެން ވެގެންނެވެ. ރައްޔިތުންނާ ހަމަޔަށް ތަފްސީލްތައް ތިލަ ވެއްޖެނަމަ ރައްޔިތުން ނިކުމެ ބޮލާފޮށާއަޅުވާ ސައްޕުޖަހާ ބޭރުކޮށްލާނެކަން މުއިއްޒަށް އެނގެއެވެ. 

ހައްދަވައިގެން ރައްޔިތުންނަށް ވީރަނގަޅެއް މޮޅެއް ނެތެވެ. މުއިއްޒު ވެރިކަމަށް ގެންނަން ޖާނާ މާލުން ގުރުބާންވި މީހުންގެ ތެރެއިން މުއިއްޒުގެ ޕޭރޯލުގައި ނެތް ކޮންމެ މީހަކު ހުރީ ފުސްމޫނު ހަދާފައެވެ. ހޮވާދެވުނު މޮޔަ ހީވެފައެވެ. ވެރިކަމަށް އެރުމާއެކު ދުވަހެއް ދުވަހަކަށް އެންމެ ބޮޑަށް މަގުބޫލުކަން ގެއްލުނު ރައީސްގެ ވޯލްޑް ރެކޯޑް މުއިއްޒަށް ހައްގުވެއްޖެއެވެ. 

ބުނެބަލާށެވެ. ރާއްޖެއަށް ލިބޭހާ ޑޮލަރެއްގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނަ ޑޮލަރު ލިބެނީ ޓޫރިޒަމުން ނޫން ކޮންކަމަކުން ހެއްޔެވެ. ޓޫރިޒަމަށް ރިސޯޓު ހަދައިގެން އުޅޭ ރަށްރަށަށް އިކުއިޒިޝަން ފީގެ ގޮތުގަޔާއި ކުލީގެ ގޮތުގައި ސަރުކާރަށް ފައިސާ ނުދައްކާގޮތަށް ރަށެއް އެއްވެސް ބަޔަކަށް ހިލޭދީފައި އޮތީހެއްޔެވެ. އެކި ނަންނަމުގައި ޓެކްސްއާއި ހިދުމަތުގެ ފީގެ ގޮތުގައި ފައިސާ ނުދައްކާ ގޮތަށް އެންމެ ރަށެއްވެސް ޓޫރިޒަމަށް ދީފާ އޮތީ ހެއްޔެވެ. 

ރަށްރަށާއި ބިންބިމާއި ފަޅުފަޅާއި ބޮޑުއަގުގައި ކުއްޔަށް ހިފައިގެން ބޭރުގެ ބޭންކްތަކާއި ރާއްޖޭގެ ބޭންކްތަކުން ލޯނުނަގައިގެން ބަޔަކު ރިސޯޓު ހިންގައިގެން ލިބޭ ފައިސާއަށް ހަދަންވާގޮތް އަންގަން ސަރުކާރަށް އޮތީ ކޮން ހައްގެއް ހެއްޔެވެ. ރިސޯޓްތަކަށް ލިބޭ އާމްދަނީއަށް ހަދަންޖެހޭ ގޮތް ސަރުކާރަށް އެނގޭ ކަމަށްވަންޏާ ޒަރިޔަންދު މަސައްކަތްކޮށްގެން ހޯދާ ފައިސާގެތެރެއިން ދައްކަންޖެހޭ ޓެކްސްތަކާއި ބިލްތަކަށް ފައިސާ ދެއްކުމަށްފަހު ހުންނަ ފައިސާއަށް ހަދަންޖެހޭ ގޮތްވެސް އެގެންވާނީ ސަރުކާރަށެވެ. އެހެން ވިއްޔާ ޒަރިޔަންދުގެ އަމިއްލަ ފައިސާ ބަހައްޓާނެ ތަނަކާއި ލާރި މާރުކުރާނެ ފިހާރައެއްވެސް އެގެންވާނީ ސަރުކާރަށްތާއެވެ. 

މާތްކަލާކޯއެވެ. ސަރުކާރަށް އެންމެ ގިނަ ބޭރު ފައިސާ މިހާރުވެސް ވައްދާދެނީ ޓޫރިޒަމުންނެވެ. ވެރިންނަށް ރާއްޖޭގެ ފިސްކަލް ޕޮލިސީ މެނޭޖުކުރަން ނޭގިގެން ސަރުކާރުގެ ޖަމާގައި ޑޮލަރު ނެތުމަކީ ރިސޯޓް އޯނަރުންނާ ކޮންބެޙެކަމެއް އޮތް ކަމެއް ހެއްޔެވެ. ސަރުކާރުގެ ކުންފުނިތަކަށް ހިނގާ އުސޫލެއް އަމިއްލަ ވިޔަފާރިތަކަކަށް ނުހިންގޭނެއެވެ. ރިސީޓްތައް ހިންގަނީ ސަރުކާރުން ކަޑައަޅާ ކުއްޔެއް ދައްކައިގެންނެވެ. އެގޮތުން ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރިސޯޓެއްހެން އެއީ އަމިއްލަ ފަރާތްތަކެއްގެ ވިޔަފާރިއެވެ. ޔުނިވާރސަލާއި ޗަންޕާ ބްރަދަރސްއާއި އެނޫންވެސް ދިވެހި ބައެއް ވިޔަފާރި ވެރިން ނޫނަސް އެތައް ބަޔަކު ޓޫރިޒަމް ސިނާއަތުގައި އެބައުޅެއެވެ. އޭގެތެރޭގައި ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި ހޮޓަލް ޗޭނުތަކުގެ ވިޔާފާރި އެބަހުއްޓެވެ. އެހުރިހާ އެންމެން ދުނިޔޭގެ ބޭންކުތަކާއި ރާއްޖޭގެ ބެންކުތަކުން ބޮޑެތި ލޯނުނަގައިގެން ރާއްޖޭގައި އިންވެސްޓްކޮށްގެން އުޅެނީ ލިއްލާހިއަށްޓަކައެއް ނޫނެވެ.

ދައްކަންޖެހޭ ކުއްޔާއި ޓެކްހާއި ލޯނުގެ އިތުރަށް މުއައްޒަފުންގެ މުސާރައާއި ވިޔަފާރި ހިންގުމުގެ ގޮތުން ކުރަންޖެހޭ ހަރަދެއް ރިސޯޓްތަކާއި ހޮޓާތަކާއި ގެސްޓުހައުސް ތަކުން ކުރަން އޮންނަ އެއްޗަކީ އަންނަ ޓޫރިސްޓުންގެ އަތުން ލިބޭފައިސާއެވެ. އެކަންކަން ކުރަނީ ސަރުކާރުންދޭ ފައިސާއަކުން ނޫނެވެ. އިންވެސްޓަރުންގެ ކޮންފިޑެންސް ގެއްލޭ ޒާތަށް ފެންނުހިފޭ ކަންކަން ސަރުކާރުން ކުރުމުން ޖަޒްބާތުގައި އަނގަދިޔާކުރިޔަސް ކަމަކު ނުދާނެއެވެ. މުޅި ރާއްޖޭގައި އެއަރޕޯޓްތައް އަޅާ އިތުރު އިންވެސްޓަރުން ހޯދަން މަސައްކަތްކުރާ ބަޔަކުނަމަ އިންވެސްޓަރުންގެ އިތުބާރު ގެއްލޭޒާތު ކަންކަމެއް ކުއްލިކުއްލިއަށް ނުކުރާނެއެވެ. 

ބޭރު ފައިސާ އާ ބެހޭ ގަވާއިދާއި މަނީޗޭންޖިންގ ވިޔަފާރި އާއި ބެހޭ ގަވާއިދަށް ބަދަލު ގެނައުމުގައި ކަމާއި ގުޅުން ހުރި ފަރާތްތަކާއި މަޝްވަރާ ނުކުރުމުގެ ކަންބޮޑުވުން އެމްޑީޕީގެ ރައީސް އޮނަރަބަލް އަބްދުއްލާ ޝާހިދު ފާޅުކުރައްވައިފިއެވެ. ގުޅުންހުރި ފަރާތްތަކާ މަޝްވަރާ ނުކޮށް ސަރުކާރުން ކަންކަން ކުރަން އުޅުމުން އެންމެ ބޮޑު ސިނާއަތަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންވާ މަގަށް ކަންކަން ދާތަން ފެންނަކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވެއެވެ.

އެންމެ ހެއްވާކަމަކީ އެތައް އަހަރެއް ވަންދެން ބޭނުން ކުރަމުން އަންނަ ތަންތަން ހަމައެގޮތުގައި ބަހައްޓައިގެން އަލަށް ހުޅުވާ ހުޅުވުމެވެ. އެހެން މީހުން ކޮށްފައި ހުންނަ ކަންކަމުގެ ކްރެޑިޓް ކަންކުރި މީހާއަށް ނުދީ އަމިއްލަ މޮޅުކަމުން ކުރިކަމަށް ހަދާ ހެދުމަކީވެސް މުއިއްޒުގެ ކަށީގައި ހިފާފާހުރި ކަމެކެވެ. 

ވެރިކަމަށް އެރިގޮތަށް ހުޅުވާ މެޑެލް ޖެހީ އުމުރުން ދުވަސް ވީމީހުނަށް ހާއްސަކޮށްގެން ކުރީގެ ނާދީ އިމާރާތުގައި ރައީސް ސޯލިހު ސަރުކާރުން ގާއިމުކުރި މުސްކުޅިންގެ ނާދީއެވެ. އެތަން ހުޅުވަމުން ދެއްކި ވާހަކައިގާ ހީވީ އެ ކަމަކީ މުއިއްޒުގެ އަމިއްލަ އިސްނެގުމަކުން ފަށާނިންމާ ހުޅުވިތަނެއް ހެނެވެ. 

އައްޑު އަތޮޅުގައި ރައީސް ސޯލިހު އަޅުއްވާ ދެއްވި ހަންކެޑެ ބުރިޖު ހުޅުވި އިރުވެސް ހީވަނީ މުއިއްޒު އަލަށް ފަށައިގެން ހުޅުވާ ނިންމި ތަނެއް ހެނެވެ. ކަންކަން ގޯސްވީމާ ކުރީ ސަރުކާރު ބޮލުގައި އަޅުވާހެން މޮޅުކަމެއް ވުމުން ކުރީ ސަރުކާރޭ ނުކިޔާ ކްރެޑިޓް ކާލަނީ މުއިއްޒެވެ.

މުއިއްޒު މޭޔަރުކަމުގައި މުއިއްޒުކޮށްލި އާ ސަހަރާ މިސްކިތުގެ މަސައްކަތް މޭޔަރު އާޒިމްގެ ހިއްމަތާ މިންނަތުން ނިންމުމުން ކަނދި ކަމަނާ ހެދިގަތީއެވެ. އާސަހަރާ މިސްކިތް ހުޅުވާ ރިބަންކަނޑާ ކްރެޑިޓް ކާލީ މުއިއްޒެވެ. މޭޔަރު އާޒިމުކުރި އެއްކަމެއް އޮތްކަމަކަށް ނުހެދިއެވެ.

މޭޔަރ އާޒިމް ކެމްޕޭނު ވައުދެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ބުޅާ ޝެލްޓަރގެ ކުރެޑިޓް ކައްވާލީވެސް މުއިއްޒެވެ. މާލެ ސަރަހައްދުން ބިމެއް ހޯދާ ރެޔާއި ދުވާލު މަސައްކަތްކޮށްގެން އާޒިމާއި ސިޓީ ކައުންސިލުން ކުރިކަމެއްނެތި ފޮނިކޮޅު ބޯލީ މުއިއްޒެވެ. ކުޑަމިނުން ބުޅާ ޝެލްޓަރ ހުޅުވަމުން މާލޭ މޭޔަރުގެ ނަންވެސްގަނެ ނުލައެވެ. 

ފޮޓޯ: ރައީސް ޔާމީނުގެ ހެލްތު މިނިސްޓަރ ނާޒިމް

ވެރިކަމަށްއަރާ އިންޑިއާ އާއި ހަސަދަލައިގެން އުޅުނު ދުވަސްކޮޅު އައިޖީއެމްއެޗް ދޮރުމަތީ ހުރެ އެތަން ދައްކަމުން ރާއްޖޭގެ މައި ހޮސްޕިޓަލަކީ އިންޑިއާގެ ހަދިޔާއެކޭ އިންޑިއާގެ ނޫސްވެރިއަކު ބުނިކަމަށްޓަކައި ސަރުކާރުގެ މައި ހޮސްޕިޓަލަކީ ދަރުމަވަންތަ ހޮސްޕިޓަލް ކަމަށް ހަމަޖެއްސީ އިހަށް ދުވަހު މުއިއްޒު އަމިއްލައަށެވެ. ނުއުފަންނަ ހޮސްޕިޓަލެއް ރާއްޖޭގެ މައި ހޮސްޕިޓަލަށް ހެދިއިރު މުއިއްޒު ހުރީ ހަމައިގައިހެއްޔެވެ. ރައީސް ޔާމީނު ވެރިކަމުގައި ބިނާކޮށް ދަރުމަވަންތަ ހޮސްޕިޓަލްގެ ނަމުން ނަންދީ ބޭނުން ކުރަން ފެށިތާ 6 އަހަރަށްވުރެ ގިނަ ދުވަސް ވަނީވެފައެވެ. އެތައް ހިދުމަތެއް ރައީސް ޔާމީނު އެހޮސްޕިޓަލްގައިވަނީ ފައްޓަވާ ދެއްވާފައެވެ. އޭގެ މާފަހުން ކުއްލިޔަކަށް ދަރުމަވަންތަ ހޮސްޕިޓަލް ހުޅުވުމަށް ވުރެ ބޮޑު ޖޯކެއް ނެތެވެ.

ފޮޓޯ: މުއިއްޒުގެ ހެލްތު މިނިސްޓަރ ނާޒިމް (މުއިއްޒާއެކު)

ތަންތަން ހުޅުވާ ރެބަން ކެނޑުމުގެ ރަސްމިއްޔާތު ބާއްވައިގެން މުއިއްޒު ކުރަން އުޅޭކަންކަން ނޭގިގިގެން މީހަކު ނޫޅެއެވެ. މުއިއްޒު ކުރަން އުޅެފި ކޮންމެ ކަމެއް ބޮޑު ފާލަންހެން އޮންނަނީ ހޮޅިވެ މުއިޒު ވެފައެވެ. އެހެންކަމުން ވެރިކަމަށް އަހަރުވީއިރު ކުރެވުނު ކަމެއްނެތެވެ. ދައްކާނެ ފޮޓެއެއް ޖަހާނެ ސުރުހީއެއް ނެތުމުން ފޮޓޯ ހަދާ ނޫސްތަކުގެ ސުރުހީން ޖާގަ ހޯދުމަކީ ރެބަން ކެނޑުމުގެ އެއްބޭނުމެވެ. އަނެއް ބޭނުމަކީ ރަސްމިއްޔާތަށްޓަކައި ދައުލަތުން ބޮޑު ހޭދައެއްކޮށް އައުވާނުންނަށް ދައުލަތް ދަވާލަން ދިނުމެވެ.   

ވަރުވާއަށް ލިޔެދީފައިވާ ފަޅުރަށްތަކުގައި ރިސޯޓް ހަދައިގެން ޓޫރިޒަމްގެ ނަފާ ބަޔަކު ނަގަމުން ދަނިކޮށް ސަރުކާރަށް ވެސް މަންފާ ލިބޭގޮތަށް ޓޫރިޒަމް ސިނާއަތަކަށް ބަދަލުކުރެވިގެން ދިޔައީ އެއް ފަހަރަކުން އެއް ދުވަހަކުން ނޫނެވެ. ހުރި ހުރަސްތަކާ ގޮންޖެހުންތައް ހައްލުކޮށް ރިސޯޓުވެރިންގެ އެއްބާރުލުން ހޯދައިގެން ރަނގަޅަށް އިންތިޒާމް ވެގެންނެވެ. ކަމަކަށްފަހު ކަމެއް ބަދަލުކުރަމުން އައީ އެކިފަހަރު މަތިންނެވެ. 

އެއްބަހެވެ. ޓޫރިޒަމް އިންޑަސްޓްރީގައި އަދިވެސް ހައްލުކުރަން ގިނަ ކަންކަން އެބަހުއްޓެވެ. ސިނާއަތުގެ ފައިދާ ދައުލަތަށް އެންމެ ރަނގަޅަކަށް އަދިވެސް ނުކުރެއެވެ. ދައުލަތުގެ ނިސްބަތުގައި ސިނާއަތް ފުޅާކޮށް ކުރިއެރުވުމަށާއި ޓޫރިޒަމްގެ ވިޔަފާރީގައި އުޅޭ މީހުނަށް ފަހިކޮށްދޭ ކަންކަން ދާދި މަދެވެ. އެހެނެއް ކަމަކު ކުރިއާ އަޅާ ބަލާއިރު ދައުލަތަށް ޓޫރިޒަމުން ލިބޭ މަންފާއެއް ކުޑައެއް ނޫނެވެ. 

ސަރުކާރު ހިންގުމާ ހަވާލުވާ ގިނަ ވެރިންގެ މައިގަނޑު ވިސްނުމަކަށް ވެފައި އޮންނަނީ ބަޔަކު ބޮޑެތި އިންވެސްޓް ކޮށްގެން ޓޫރިޒަމްގެ ހިދުމަށްދޭން ފެށުމުން އެ ވިޔަފާރައަށް ފަހިވާގޮތައް ކަމެއް ކޮށްނުދީ ވީހާވެސް ގިނަ ފައިސާ ސަރުކާރަށް ނެގުމެވެ. ސަރުކާރުގެ ޒިންމާއެއްނެތި ހޯދުނު ގޮތަކުން ބޮޑު ނަފާ ހޯދުމެވެ. 

ސަރުކާރުތަކުން ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނާދެމުން ގެންދަނީ ދައުލަތުގެ މިލްކިއްޔާތު ބޭނުންކޮށްގެން ބަޔަކު ދައުލަތަށްވުރެ މުއްސަދިވެފައިވާ ކަމުގެ ވިސްނުމެވެ. މަދު ބަޔަކު ދައުލަތުގެ މުއްސަދިކަމަށް ވެރިވެގެން އުޅޭކަމަށް އޮންނަނީ ގަބޫލު ކުރުވާފައެވެ. ލިބޭ ފުރުސަތުގެ ބޭނުން ކޮށްގެންނާއި ފުރުސަތު ހޯދައިގެން ތަނަވަސްކަން ހޯދުމަކީ އެންމެންގެ ކިބައިގައި ހުންނަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ފުރުސަތުލިބި ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތަކަށް ކަންކަން ނުކުރެވިގެން އަތަށް ގޮއްވާލާފައި ތިބި ކިތަންމެ ބަޔަކުވެސް އެބަތިބި ނޫން ހެއްޔެވެ. 

ގިނަ މީހުން ގަބޫލު ކުރަން ބޭނުން ނުވާކަމަކީ ކޮންމެ ރިސޯޓަކާއި ކޮންމެ ހޮޓަލަކާއި ކޮންމެ ގެސްޓް ހައުސްއަކީ ވެސް ކޮންމެވެސް ބައެއްގެ ތަންތަންކަމެވެ. ދައުލަތުގެ މިލްކިއްޔާތު ކަމުގައިވާ ރަށްރަށާއި ބިންބިމުގައި ބަޔަކު ވިޔަފާރި ކުރަނީ އެއްބަސްވެފައިވާ އަގެއް ނުވަތަ ކުއްޔެއް ދައްކައިގެންނެވެ. ދައުލަތަށް ދައްކަން ޖެހޭ ޓެކްސްތަކާއި ފީތަކާއި ދައްކައިގެންނެވެ. ހަދާ އުސޫލަކުން ގަވައިދަކުން ގާނޫނަކުން އަތުލެވޭނީ އެގްރިމަންޓްގައި ބަޔާން ކުރާއެއްޗެއް ބަޔާންކުރާ ގޮތެއްގެ މަތީންކަން ގަބޫލުކުރާކަށް ބައެއް މީހުން ބޭނުމެއްނުވެއެވެ. 

ރާއްޖޭގައި ޑޮލަރު ހިފެހެއްޓުމަށްޓަކާ ވަކި އަދަދަކަށް މާރުކުރުން މަޖުބޫރު ކުރުވާހެން، ރާއްޖޭގައި ކުރާ ހުރިހާ ވިޔާފާރި މުއާމަލާތެއް ދިވެހިފައިސާއިން ނޫނީ ނުކުރެވޭ ގޮތަށްވެސް ސަރުކާރުން ބޭނުން ވެއްޖެއްޔާ ހެދިދާނެއެވެ. ކުއްލިޔަކަށް އެވަރުގެ ބޮޑެތި ބަދަލު ގެނައުމަކީ އޭގެ ގެއްލުން މުޅި ރާއްޖެއަށް ކުރާނެ ކަންކަމެވެ. އެޒާތުގެ ހައްސާސް ބަދަލުތައް ގެންނަންވާނީ ކެއްތެރިކަމާއެކު މަޑުމަޑުންނެވެ. މުޅި ސިނާއަތުގެ އެއްބާރުލުން ހޯދައިގެންނެވެ.  

ނެރޭ ކުއްލި އަމުރަކުން، ހަދާ އުސޫލަކުން ނުވަތަ ގާނޫނަކުންވެސް ރިސޯޓްތަކާއި ހޮޓާތަކާއި ގެސްޓް ހައުސްތަކުން ސަރުކާރަށް މަޖުބޫރު ކުރެވޭނީ ގަވައިދުން ކުލި ނުދައްކާ އޮންނަ ކުއްޔާއި ދައްކަންޖެހޭ ކުއްޔާއި ފީ ދައްކާށެވެ. ހަމަ އެހެންމެ އެއްބަސްވުމާއި ހިލާފު ވަންޏާ ކުރަން ކަޑައެޅިފައި އޮންނަކަމެއް ކުރަންވީއެވެ. އެހެނެކޭ ކިޔާ ސަރުކާރުން ބޭނުންވުމުން އުސޫލެއް ހަދާލާފައި ހިތުހުރި ކަމެއްކޮށް ހިތުހުރި އެއްޗެއް އެކަކަށްވެސް ހެދިގެން ނުވާނެއެވެ.

މަރުކަޒީ ބޭންކުގައި ޑޮލަރު މަދުވުމަކީ ރިސޯޓް އޯނަރުން ޒިންމާވާން ޖެހޭކަމެއް ނޫނެވެ. މަނިޓަރީގައި ޑޮލަރު ފައްލައު ކުރަން ބޭނުންވުމުން ރިސޯޓްތަކާއި ހޮޓާތަކާއި ގެސްޓް ހައުސްގެ ތިޖޫރީ ތަޅުދަނޑި ގަވަރުނަރެއް ކަމަކު އަތެއް ނުލެވޭނެއެވެ. 

މުއިއްޒޫ ބުނަން ހެއްޔެވެ. ވެރިކަން ލިބޭއިރަށް ފަޔަށް ހިނިއަރައިގެން އުޑުގައި ޖެހިފައި ބިމުގައި ޖެހުނަކަސް ކަމަކު ނުދާނެއެވެ. މާބޮޑަށް ފުއްޕީމާ ފަޅައިގެން ދާލެއް އަވަސް ވާނެއެވެ. ތެޅިގެންފައި ކުރާކަންކަމުން އަނބުރާ އުނބަށް ޖަހަން ޖެހޭލެއް ގިނަވާނެއެވެ.

ހިނގަހިނގާ އޮތް ގައުމެއްގައި ކަންކަން ތަރުތީބުވެގެން އަންނަ ހަމަތަކަކާ އުސޫލުތަކެއް އޮވެއެވެ. ގަދަ ކަލޯ ހެދިގެން ކުއްލި ކުއްލިޔަށް ގެންނަ ބަދަލުން އިޔާދަ ނުކުރެވޭ ވަރުގެ ބޮޑެތި ގެއްލުމާ ހަލާކު ޖެހިދާނެއެވެ. ދުރު ވިސްނުމެއް އެކޮޅު މިކޮޅު ބެލުމެއް ނެތި ބާރު އޮތީތީ ޖަޒްބާތުގައި އެނބުރި ގަންނަ ގަތުމުން ގިނަ ފަހަރަށް ކެނޑެނީ ކެނބެވެ. ތިމަން މިހުރީ ރައްޔިތުން ފަޅީގައޭކިޔާ މުއިއްޒު ގުންފައި ޖަހާއިރު ބުރުވަނީ އަޅިކަން އެންމެނަށް އެނގެއެވެ.

އެއިރަކު އޮންނަ އުސޫލެއްގެ ތެރެއިން ބޮޑެތި އިންވެސްޓްކޮށްގެން ކުރަމުންދާ ވިޔަފާރި ފުނޑާލަން ވިޔަފާރިކުރާ އެއްވެސް މީހަކު ފުރުސަތެއް ނުދޭނެއެވެ. ވިޔަފާރިއަށް ގެއްލުމެއް ވެދާނެ ކޮންމެ ކަމަކުން ސަލާމަތްވާން ކުރެވެން އޮތް ކަމެއް ކުރާނެއެވެ. ވިޔާފާރި ތަކަށް ލުއިފަސޭހައެއް ކޮށްނުދޭތާއި ޒާތް ޒާތުގެ އުސޫލު ހަދައިގެން މަސައްކަތް ނުކޮށް ފައިސާ ޓެކެން އުޅޭ ޕާޓޭއެއް ފެންވަރަށް ރައީސްމީހާ ވެއްޓުނީމާ ޓައިކޫނުން ބަލަހައްޓައިގެނެއް ނުތިބޭނެއެވެ. 

ބުރަ މަސައްކަތްކޮށްގެން ހޯދާ ފައިސާކޮޅު ޖީބަށް އަތްބާނާފައި ނަގާ ހިސާބަށް ވެރިއެއްގެ ހަޔާތް ކެނޑިއްޖެއްޔާ ފައިސާވެރިންވެސް ހަޔާތް ނުކެނޑިއެއް ނުތިބޭނެއެވެ. އެހާލަތުގައި ދިފާއުގައި ކުރެވުނު ކަމެއް ނުކޮށެއް ނުހުންނާނެއެވެ. އިންވެސްޓަރުންގެ ކޮންފިޑެންސް ގެއްލޭ ވަރަށް ސަރުކާރެއް ކުޅޭކުޅޭ ވާތަން ބަލާކަށް ރާއްޖޭގައި އިންވެސްޓްކޮށްގެން ހުރި އެކަކުވެސް ނުހުންނާނެއެވެ. ސަޕޯޓަރުން ހެއްވަން ޕޯޑިއަމްގައި ކަނޑާ ބައިސާއަށް ވިޔަފާރި ވެރިން ނުނަށާނެއެވެ.  

ގަބޫލުކުރަން ބޭނުން ނުވިޔަސް ވީގޮތަކަށް މުއްސަދިވެ މަދު ބައެއްގެ މުށުތެރޭގައި ރާއްޖެ އޮތީ އިއްޔެއަކު މިއަދަކުނޫނެވެ. އެއްވެސް ސަރުކާރަކުން ވިޔަފާރި ވެރިންނަށް ޖެއްސުމެއް ނުކުރެއެވެ. އާއްމުން ތެރޭގައި ވިޔަފާރި ވެރިންނާމެދު ނުތަނަވަސް ކަމެއް އޮތަސް އެކަމެއްގެ ހައްސާސްކަމަށް ވިސްނައިގެން ހެޔޮ މަގަށް ކަންކަން ބަދަލުކުރެވޭތޯ ބަލައެވެ.

ޓެކްސްތަކާ ފީތައް ބޮޑުކޮށް އުނދަގޫ ވާނެ ހުރިހާ ގޮތަކަށް ކަންކަން ކޮށްފައި ކިޔާހާ ލަވަޔަކަށްނަށާ އެއްބާރުލުން ލިބޭނެކަމަށް މުއިއްޒު ހީނުކުރާށެވެ. ނުދޭނެއެވެ. އަމްދުން ގައުމުގައި ތިބި ފައިސާވެރިންގެ ތިޖޫރީތަކުގެ ތަޅުދަނޑި މަނިޓަރީ ގަވަރުނަރަކާ ހަވާލެއް ނުކުރާނެއެވެ. ކޮންމެ ވިޔަފާރިއަކުން ސަރުކާރަށް ދައްކަންޖެހޭ ކުއްޔާ ހިދުމަތުގެ އަގާއި ޓެކްސްތަކަކީ ކަނޑައެޅިި ނިމިފައި ހުންނަ އެއްޗެކެވެ. ގަދަކަމުންވެސް ސަރުކާރަށް ހޯދޭނީ އެތަކެއްޗެވެ. ވިޔަފާރި ވެރިޔާ ފައިސާ ބަހައްޓާނެ ބޭންކެއް ފައިސާ މާރުކުރާނެ ވަރެއް އިންނާނެ މީހެއް ނިދާނެ އެދެއް ކަޑައަޅާނީކީ ސަރުކާރަކުން ނޫނެވެ.  

ވެރިމީހާ ބޭނުންވުމުން ގުޅީ އީސާ ކަލޭފާނާއި ހިރިހަމައިދި ކަލޭފާނާއި ދިއްދޫ އިބްރާހީމް ކަލޭފާނުމެންގެ ޒަމާން ދުއްވާލެވުނަސް މިއީ އެދުވަހެއް ނޫނެވެ. މުއިއްޒު ބޭނުން ވިޔަސް މިހާރު މަހުޖަނެއްގެ ހިޔަންޏަށް ވެސް މުއިއއްްޒަށް ނާދެވޭނެއެވެ. ހެޕީ މާކެޓް ކަހަލަ ކުންފުންޏަކުން ބޮންޑު ގަނެގެން އުޅޭ ހީރަސް ކެނޑިފައިވާ ސަރުކާރަކަށް ތެޅޭނީ ހުސްވެސް ނަކަހެވެ. ހިއްވަރެއް ހުރިއްޔާ ޔުނިވާރސަލް ރިސޯޓްތަކާއި ޗަންޕާ ރިސޯޓްތަކުން ތިޔަބުނާ ގޮތަށް ބޭންކުތަކަށް ޑޮލަރު މާރުކޮށްލުވާލަ ބަލާށެވެ. 

އެނބުރޭ ގޮނޑީގައި މިވަގުތު ތިބެވިގެން ލައްކައެކޭ ހީވެ ތިޔަހެން ސަރުކާރުން ކައްކަންއުޅޭ ފޮލައެއް ނުކެއްކޭނެއެވެ. މަހުޖަނުން ސަރުކާރުން އަތްދޫކޮށްލާ އެއްފަރާތަށް ޖެހެލާތާ އައްޑަން ނުވަނީސް ސަރުކާރު ވެއްޓި ފުނޑުފުޑު ވާނެއެވެ. ހޭބުއްދި ފިލާފައި ތިބޭ އަގުޅިނެއް ސޮހޮލުން ބަގީޗާއެއްކަމަށް އަލިފާނަށް ވެސް ފުންމާލަފާނެއެވެ.

އައްޑޫ މީދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރު ވިދާޅުވާ ގޮތުން ހަރަދު ކުޑަކުރުމަށާއި އާމްދަނީ ހޯދުމަށް ސަރުކާރުން އަޅަންއުޅޭ ފިޔަވަޅުތަކުން ރައްޔިތުންނާއި ސަރުކާރު ކަރުބުޑުގައި ހިތިރަހަލާނެއެވެ. އައްދު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ރާއްޖެ އޮތީ އިގްތިސޯދީ އަނދަވަޅެއްގައިކަމަށް އޭނާވެސް ގަބޫލު ކުރައްވައެވެ. އައްދު ވިދާޅުވީ އެކަމަކީ ކުރީ ސަރުކާރޭ ކިޔައިގެން ފުއްދާލެވެން އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ. އެހާލަތަށް ރާއްޖެ ދިޔައީ ފާއިތުވި ހުރިހާ ސަރުކާރުން އެޅި ފަރުވާކުޑަ ފިޔަވަޅުތަކެއްގެ ނަތީޖާއިން ކަމަށް އައްދު ވިދާޅުވިއެވެ. 

ވޭތުވެދިޔަ ދައުރުގެ އަހަރު ތަކަކީ ދައުލަތުގެ މާލިއްޔާއަށް ބުރަބޮޑު އަހަރުތަކެއް ކަމަށް މި ސަރުކާރުން މިހާރު ގަބޫލު ކުރާކަން އައްދުގެ ވާހަކަތަކަުން ރައްޔިތުންނަށް ކަށަވަރުކޮށް ދެއްވިއެވެ. ބަޖެޓްގެ ފިސިކަލް ޕޮލިސީގެ ތައާރަފްގައި މި ސަރުކާރުން ބަޔާންކޮށްފައި ވާކަމަށް އައްދު ވިދާޅުވީ ކޮވިޑް19 ބަލިމަޑުކަމާއި ކުރިމަތިވި އިގްތިސޯދީ ހީނަރުކަމާއި ރަޝިޔާ ޔޫކްރޭން ހަނގުރާމައިގެ ތެލުގެ އަގު ބޮޑުވުމާއި ދައުލަތުގެ ބަޖެޓާއި ބޭރުފައިސާގެ ރިޒާވަށް ކުރި ނޭދެވޭ އަސަރުން ފާއިތުވި އަހަރުތައް ވެެގެން ދިޔައީ ދައުލަތުގެ މާލިއްޔާއަށް ބުރަބޮޑު އަހަރުތަކެއް ކަމަށެވެ. 

ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ތަކެތީގެ އަގުބޮޑުވެ ގިނަ ގައުމު ތަކުގެ އިންފްލޭޝަން ރޭޓް މަތިވުން ކުޑަކުރުމައްޓަކާ މަރުކަޒީ ބޭންކް ތަކުން އިންޓްރެސްޓް ރޭޓްތައް މަތިކުރުމުން ދައުލަތުގެ ބަޖެޓް ފައިނޭންސް ކުރުމަށް ގޮންޖެހުންތަކެއް ކުރީ ސަރުކާރަށް ކުރިމަތި ވިކަން މިސަރުކާރުން ގަބޫލުކޮށްފައިވާކަން އައްދުގެ ވާހަކަފުޅުން ސާފުވިއެވެ.  

ދައުލަތަށް ލިބޭނެކަމަށް 2025ގެ ބަޖެޓްގައި ލަފާކޮށްފައިވާ ޓެކްސްތައް ލިބޭނެ ކަމަށް އައްޑޫ މީދޫ މެންބަރު ގަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ. ޓެކްސް ޕޭޔަރުން ރުހުމުގައި ޓެކްސް ދައްކާނެ ކަމަކަށް ވެސް އައްދު ގަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ. އެހެން ކަމުން ދައުލަތައް ލިބެންޖެހޭ އާމްދަނީ ފުރޭނިގެން ގޮސް ބޮޑުބައެއް ގެއްލިގެން ދާނެކަމަށް މެންބަރ އަބްދުއްރަހުމާން ދެކެވަޑައި ގަންނަވައެވެ.  

ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ހިލޭ ބޭސްފަރުވާ ކޮށްދިނުމަކީ ރައްޔިތުންނަށްޓަކާ ސަރުކާރުން ކޮށްދެމުންއައި އެންމެ ރަނގަޅު ކަންތަކެވެ. އާސަންދައިން ހިދުމަތް ދޭންފެށީއްސުރެ އެއްވެސް ރައްޔިތެއް ތަފާތުނުކޮށް ބޭސްފަރުވާ ކޮށްދިނުމަށް ކުރީ ސަރުކާރުތަކުން ވަރަށް ބޮޑަށް އިސްކަން ދިނެވެ. ކިތަންމެ ބޮޑު މުއްސަންޖަކަސް ކިތަންމެ ނިކަމެތި ފަގީރަކަސް ދިރިހުރުމުގެ ހައްގު ތަފާތުނުވާކަން ކުރީގެ ވެރިންނަށް އެނގެއެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ދިރިހުރުމުގެ ހައްގު ކަށަވަރުކޮށް ނުދެވޭ ސަރުކާރަކަށް ދައުލަތުގެ ވަސީލަތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން ނަފާ ހޯދާ މުސާރަ ނަގާކަށް ހައްގެއް ނުވާނެއެވެ.

ރާއްޖޭގެ ރަށްތަކާ ފަރުތަކާ ފަޅުތަކާ ބޭނުންކޮށްގެން ރާއްޖޭގެ ގުދުރަތީ މުއްސަދިކަން ވިއްކައިގެން ފައިސާ ހޯދައިގެން ދައުލަތް ހިންގުމުގެ ނަމުގައި އެތައް ހާސް ބަޔަކަށް އަތްގުޅި ނުކާވަރުގެ މުސާރަ ދެވެއެވެ. އެންމެ ބައިމިލިޔަން ހަމަ ނުވާ އާބާދީއަކަށް ބޭސްފަރުވާ ހިލޭ ދިނުމަކީ ނުއުފުލެވޭ ވަރުގެ ބުރައަކަށް މިއަދު ސަރުކާރަށް ވެއްޖެއެވެ. ދައުލަތުގެ ހަރަދުގައި ބޭސްފަރުވާކޮށްދޭ މީހުން ގިންތިކޮށް ޒާތްޒާތުގެ އިންސުއަރެންސް ސްކީމްދީގެން ދައުލަތުން ފައިސާ ހަރަދު ކުރާއިރު އާދައިގެ އާއްމު މިހާއަށް ބޭސްފަރުވާކުރަން ޖެހެނީ ހައްގުވާ މިންވަރު ފިލްޓަރކޮށްގެންނެވެ. 

އާސަންދަ ދިނުން ދަތިކޮށް ފިއްތާލުމަށް އާއްމުންގެ ލޮލުގައި އަނދުން އެޅުވުމަށްޓަކާ އެޅުވި ހަމަޔަކީ އަޖައިބެއް ފަދަ މޮޅު ހަމައެކެވެ. މުއްސަދިންނަށް އާސަންދައިން ބޭސް ފަރުވާކޮށް ނޫދޭން ނިންމި ވާހަކައެވެ. އަޖައިބެކެވެ. މުއްސަދިމީހާ ބަލިވީމާ ރާއްޖޭންދޭ އާސަންދައަށް ބަލަހައްޓައިގެން ހުންނާނެހެއްޔެވެ. އެމީހުން ބަލިވީމާ އާސިޔާން ގައުމުތަކާއި ޔޫރަޕާއި އެމެރިކާއިން ބޭސް ކުރާނެއެވެ. މަދުފަހަރެއްގައި އާދައިގެ ކުޑަކުޑަކަމަކަށް ނޫނީ އެމީހުން ރާއްޖޭގެ ހޮސްޕިޓަލަކަށް ނުވަންނާެއެވެ. އާސަންދައިން މުއްސަންޖަކަށް ބޭސްކުރަން ޖެހިފައި ހުންނާނީ މަދުފަހަރެއްގައެވެ. އެެހެން ނޫނަސް މުއްސަދިވުމަކީ ރައްޔިތުކަން ގެއްލޭނެ ކަމެއްނޫނެވެ. ދައުލަތުން ރައްޔިތަކަށް ވީތީ ލިބެންޖެހޭ ލުއިފަސޭހައެއް ހަމަހަމަކަމާއެކު ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ލިބެންޖެހޭނެއެވެ. 

މުއްސަދިންނަށް އާސަންދަ ނުދޭވާހަކަ ދައްކާއިރު ވަރަށް ގިނަ މުއްސަދިންނަށް އެހެން ނަންނަމުގައި ދައުލަތުން އަންލިމިޓެޑް ބޭސްފަރުވާ ލިބޭކަން އެނގޭ ހެއްޔެވެ. މަޖިލިސް މެންބަރަކަށްވީތީ ގާސިމް އިބްރާހީމް އާއި ސަންޓްރެވަލް ޝިޔާމާއި ރެޑްވޭވް ސަލީމާއި ކާނަލް ނާޒިމާއި ނަމިރާ ނާޒިމާއި އައިބީ އާއި ހިންވަރު ޖޭ މޯޑާއި އަދުރޭމެންނަށް އެމީހުންގެ އަނބިދަރީންނަށް ދާންދެން އާސިޔާންގެ ގައުމުތަކުން ދައުލަތުގެ ހަރަދުގައި ބޭސްފަރުވާ ކުރެވެއެވެ. އާސަންދަ ނުކީމާ ނިމުނީއެވެ.  

އާސަންދައިން އިސްރާފު ނުކުރުމާއި ކޮރަޕްޝަންގެ ގޮތުގައި ފައިސާ ބޭނުން ކުރެވެން ހުރި ދޮރުތައް ބަންދުކުރެވޭނެ ގޮތްތައް ނުހަދާ އާސަންދަދޭ މީހުން ގިންތިކުރިއަސް ދައުލަތަށް ބުރަކުޑައެއް ނުވާނެއެވެ. ނަމެއްގައި އާސަންދަ ލިބި ހަރަދުތަކެއް ހިނގާ ހަގީގީ ފަރުވާ ރައްޔިތުންނަށް ނުލިބި އާއްމު ސިއްހަތަށް ކުރަންޖެހޭ ހޭދަބޮޑުވެ ނުސިދާކޮށް ދައުލަތަށް އުފުލަންޖެހޭ ބުރަ ވާނީ މާބޮޑެވެ.     

އެމްޑީޕީން އާޓިފިޝަލް ބީޗުގައި ރޭ ބޭއްވި "ފުދިއްޖެ. ފުނޑިއްޖެ" ޖަލްސާގައި ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން ޝާހިދު ރައްޔިތުންނާ އެ ސުވާލު ކުރެއްވީ ހިތިބޭސް ބުއިމަށް ރައްޔިތުންނަށް މުއިއްޒު ސަރުކާރުން ހުއްޓާނުލާ އަންގަމުންދާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. 

މިއަދު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނެވި ރައީސްގެ ބޭނުންފުޅަކަށް ވެފައި ވަނީ ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ރަސްކަމަކަށް ބަދަލުކޮށްލެއްވުން ކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އެގޮތުން ހަދަން އުޅޭ އެއްޗަކީ ޕްރިފެރެންޝަލް ވޯޓު ނަގާ ގޮތަށް ހަމަޖައްސާ ވޯޓް ގުނާނީ މާލޭގައޭ ކިޔާފައި ވޯޓު ކަރުދާސްތަކާއި ވޯޓު ފޮށިތައް މާލެ ގެނެސް ވޯޓު ފޮށީގައި ބަނޑު އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ކުރުންކަމަށް ވިދާޅުވިއެވެ.

ރާއްޖޭގެ ހާރިޖީ ވަޒީރުކަން ދެފަހަރަށް ކުރައްވާފައިވާ އދ ގެ އާއްމު މަޖިލީހުގެ ކުރީގެ ރައީސް ޝާހިދު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި ބައިނަލްއަގްވާމީ ގުޅުންތަކަކީ އިތުބާރާއި އިހުތިރާމާއި އުސޫލުތައް ހިފެހެއްޓުމުގެ ތެރޭގައި ހިންގޭ އެއްޗެކެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި މިއަދުގެ ސަރުކާރުން ކަން ކުރައްވަމުން ގެންދަވަނީ އެހެންނެއް ނޫން ކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. ދޮގާއި މަކަރާއި އޮޅުވާލައިގެން ހާރިޖީ ސިޔާސަތެއް ނުހިންގޭނެ ކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. 

‏އެމްޑީޕީގެ ރައިސްކަންވެސް ކުރައްވާ ޝާހިދު ވިދާޅުވީ " މި ސަރުކާރު ވެރިކަމަށް އައީ ބޮޑު ތަނުން ބައިނަލްއަގުވާމީ މައިދާނަށް ވެސް އޮޅުވާލައިގެން. މިއަދު މިއޮތް ސަރުކާރަށް އިތުބާރު ނުކުރެވޭ ބައިވެރިއެއްގެ ނަން ވަނީ ލިބިފަ" ކަމަށެވެ.

"ނާގާބިލް، ގޮތް ދޫނުކުރާ އޮޅުވާލާ ދޮގުހަދާ ނަފުރަތާ ފިތުނަ އުފައްދާ ދޯހަޅި ސަރުކާރެއް ހަވާލުވީމާ އެއް އަހަރުގެ ތެރޭގައި ބައްލަވާ މި ރާއްޖެއަށް ކޮށްލާފައި އޮތް މިންވަރު" އަސަރާއެކު ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ.  

އެމްޑީޕީ ހަށިފޮޅާޅާ އެ ތެދުވީ ރައްޔިތުން ރަތަށް އަރައިގެންނެވެ. ރައްޔިތުން ފުނޑިގެންނެވެ. ފުނޑި ހަފުސްވަނީ ވަކިރަށެއް ވަކި މީހެއްނޫނެވެ. މުޅިގައުމެވެ. ސަރުކާރު ފޫނުވެއްޓޭ ވަކި ދިމާލެއް ނެތެވެ.

މާލޭ މޭޔަރ އޮނަރަބަލް އާދަމް އާޒިމްގެ ވާހަކަޕުޅުންވެސް ނުފުނޑޭ އެއްދިމާލެއްވެސް ނެތްކަން ސާފެވެ. ހޮޅި ސަރުކާރު ހަމަ މަގަށް އަޅުވަން ޖެހިއްޖެކަން ކަށަވަރު ވެއްޖެއެވެ. 

މޭޔަރު އާޒިމް ވިދާޅުވީ "މިއަދު ކަރަންޓު ބިލު ތިން ގުނަ ބޮޑުވެއްޖެ. ފެން ބިލު ތިން ގުނަ ބޮޑުވެއްޖެ" ކަމަށެވެ. އެކްސްޗޭންޖު ރޭޓު 20 އަށް އަރުވާލާފައި ހުރިކަންވެސް އާޒިމް ފާހަގަ ކުރެއްވިއެވެ. ކަން ކުރުމުގެ އެއްވެސް އިސްތިރާޖީ ޕްލޭނެއް ވިސްނުމެއް ސަރުކާރުގައި ނެތް ކަމަށް މާލޭ މޭޔަރ ވިދާޅުވިއެވެ.

ބަޖެޓް ފެންނަން އޮތްވާ އައިގޮތަށް އައިސް 35 މިލިއަން ޑޮލަރު ދީފަ ދޫނިތަކެއް މާލެ ނުގެންނާނެ ކަމަށާއި މިއީ ކުޑަ ލާރި ކޮޅެއް ނޫން ކަމަށް މޭޔަރު ވިދާޅުވަމުން "މިއީ ކިތައް މީހުންގެ ބޯހިޔާވަހިކަންތޯ" ސުވާލު އެފައްދަވާ ވިދާޅުވީ އެއީ ގާތްގަނޑަކަށް 100 މީހުންގެ ބޯހިޔާވަހިކަން ކަމަށެވެ. އާޒިމް ވިދާޅުވި ގޮތުގައި 35 މިލިއަން ޑޮލަރު ހަމަ ވަޔަށް ތަޅާލީއެވެ. 

ބުޅާ ޝެލްޓަރގެ ހިޔާލު އުފަން ކުރުވާ އަމަލީ ގޮތުން އެމަސައްކަތް ކުރައްވާ ބުޅާ ޝެލްޓަރ ހަގީގަތަކަށް ހެއްދެވި މޭޔަރ އާޒިމު ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި ހުޅުވަންޖެހޭ ރީހެބްތައް ވަރަށް ގިނަވެއްޖެއެވެ.  ދޮގުހަދާ މީހުންތަކެއްލާން ޖެހޭ ރީހެބްތަކެއް ހަދަން ޖެހޭކަމަށް އާޒިމް ވިދާޅުވިއެވެ. " ދޮގުހަދާ މީހުން ލާނެ ރީހެބެއް ބަޖެޓްގައި ޖަހާ ދިނުމަށް މާލޭ މޭޔަރު ގޮވާލެއްވިއެވެ. އެކަން ނުކޮށް މިގައުމު ސަލާމަތް ކުރެވޭނެ ގޮތެއް ނެތް ކަމަށް އާޒިމް ވިދާޅުވިއެވެ. 

ކޮވިޑްގެ އާލަމީ ވަބާގައި ގައުމަށް އާމްދަނީގެ ގޮތުގައި ހަތަރު އަނާއެއްވެސް ނުވަދެ 2 އަހަރު ވީއިރު ގައުމު ބަޑަށް ނުޖައްސާ އުދަނގުލެއް އިހުސާސް ނުކޮށް މަތި ހަށި ނަގާފައި ބާރަށު ޝުޖާމެނަށް އުޅެވުނީ ކޮވިޑް ރަނގަޅަށް މެނޭޖު ކުރީމައެވެ. ސަރުކާރު މުއައްޒަފަކު ނުކަނޑާ ގޭގައި ބައިތިއްބައިގެން ހަމަ މުސާރަދީ، ވިޔަފާރިތައް ފުނޑުނަނުދީ ސަރުކާރުން އެހީތެރިކަންދީ މަސައްކަތްތެރިނަށް މާލީ އެހީތެރިކަންދީ ހެދީ ރަނގަޅަށް ކޮވިޑް މެނޭޖު ކުރެވުނީތީއެވެ. ނިއުމަތަށް ޝުކުރު ކުރަން ނޭނގޭ ބާރަށު ޝުޖާއު ކަހަލަ ފައިސާގެ އަޅުން ހަމައިގައި ނެތިގެން ކަނުވެ ބީރުވުމަކީ އެމްޑީޕީގެ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. 

ދުނިޔޭގެ ތަފާސް ހިސާބާއި ޑަބްލިޔުއެޗްއޯގެ ހިސާބުތަކަށްވުރެ ބާރަށު ޝުޖާއުގެ ހިސާބުކުރުން ގަނޑު މާ މޮޅެވެ. އާބާދީގެ ނިސްބަތުން ކޮވިޑް ޖެހިގެން އެންމެ މަދުން މީހުން މަރުވި ގައުމުތަކުގެ ތެރޭގައި ރާއްޖެ ޑަބްލިޔުއެޗްއޯއިން ހިމަނާފައިވާއިރު ބާރަށު ޝުޖާއަށް ފެންނަނީ މުޅިން އެހެން އެއްޗެކެވެ. ހުޅުހުޅުން ދޫވާކުނޑީގެ ބާރު ކޮށްފައިވާލެއް ބޮޑީތާއެވެ. 

49.3 ބިލިޔަންގެ ބަޖެޓެއް ލިބިގެން އެންމެ ދިހަމަސް ދުވަހުން ތާޅާ ހުސްކޮށްލި ބައިގަނޑު ނިކުމެ ކޮވިޑްގައި ދެއަހަރު ވަންދެން އާމްދަނީ އެއްނުލިބި ގައުމު ހިންގި ބަޔަކާ ދިމާލަށް އަނގަހުޅުވަން ލަދު ގަންނަން ޖެހޭނެއެވެ. ހިލޭ އެހީގެ ގޮތުގައި ލިބުނު ފައިސާއާއި އެހެނިހެން އެހީ ރަނގަޅު ގޮތުގައި ބޭނުން ނުކުރިނަމަ މިއަދު ގައުމު ހޯދާ ނުފެނުނީހެވެ. ހިލޭ އެހީއަށް ކޮވިޑްގައި އެތައްހާސް މިލިއަން ރުފިޔާ ލިބުނޭ ބުނަން ޝުޖާއުގެ ލަދެއް ހަޔާތެއް ނެތެވެ.

މުޅި ދުނިޔޭން ވެސް ވެންޓިލޭޓަރަށް އިންތިހާއަށް ބޭނުންވެ ލިބުން ދަތިވެ ރައްޔިތުންގެ ފުރާނަ ސަލާމަތް ކުރަން ވެންޓިލޭޓަރު ހޯދުން ނޫންގޮތެއް އޭރަކު ނެތެވެ. ދުނިޔޭގެ މަދު ތާކުންނޫނީ އެ ލިބެން ނެތުމުން ލިބެން އޮތް ގޮތަކަށް ހޯދަން އުޅުމަކީ ސަރުކާރެއްގެ ޒިންމާކަން ނޭނގޭ މީހުން ރައްޔިތުންނޭ ކިޔައިގެން އަނގަނުހުޅުވާށެވެ. ވެންޓިލޭޓަރު ހޯދާދޭން ބުނާ ބަޔަކަށް ކުރިއަށް ފައިސާ ނުދީ ވާނެއެއްވެސް ގޮތެއް ނެތް މިންވަރަށް ވެންޓީލޭޓަރު ހޯދުމުގެ ބޭނުން ބޮޑެވެ. އެހެންކަމުން އެންމެ އަވަހަށް ހޯދާދޭނެ ކަމަށް ބުނާ ބަޔަކަށް  އެ ގަތުމަށް އެޑްވަންސްކޮށް ފައިސާ ދިނުން ނޫން ގޮތެއް އޭރަކުނެތެވެ.

ސިއްހީ ކުއްލި ނުރައްކަލުގެ ހާލަތުގައި މަކަރާ ހީލަތުން ވެންޓިލޭޓަރު ގެނެސްދޭން ފައިސާ ނެގި މީހުން އެ ފައިސާ ދިވެހި ސާރުކާރަށް ދެއްކުމަށް މެލޭޝީޔާގެ އާބިޓްރޭޝަނުން އެއޮތީ ހުކުން ކޮށްފައެވެ. ކަމުގެ ހަގީގަތް އެނގި ހުރެ ބާރަށު މައިކު ކުރީ ސަރުކާރޭ ވެންޓިލޭޓަރޭ ކިޔަކަސް ހަގީގީ ވަގުންނަނީ މުއިއްޒާއި މުއިއްޒުގެ އައުވާނުންކަން ދިވެހިން ދަނެއެވެ.  

އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން މޮރިޝަސްއަށް ޗާގޮސް ހަވާލުކުރި ވާހަކަ އަޑުއިވިގެން އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ލިޔެގެން މިހާރަކު ވާނެ ކަމެއް ކޮށްދެވޭނެ ކަމެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. ރާއްޖޭން މުއިއްޒު ސިޓީއެއް ލިޔެފައި ފޮނުފާލާއިރަށް ދީދީފާ އަތުލިކަލޯ ހެދިގެން މޮރިޝަސް އަތުން އިނގިރޭސީންނަށް ޗާގޯސް އަތުލާފައި ރާއްޖެއާ ހަވާލު ކުރާނެ ހެއްޔެވެ. ކުރެވޭނެ ހެއްޔެވެ. 

ޗާގޯސްއަކީ ރާއްޖޭގެ ތަނެއްކަމަށް ދިވެހި ރަސްރަސްކަލުންގެ ލިޔުއްވުންތަކުން ފެންނަން އެބަހުއްޓޭ ކިޔައިގެން މުއިއްޒު ނެގިނެގިފައި ޖެހުނަސް މިހާރަކު އެކަމެއް ދެނެއްް ނުވާނެއެވެ. މޮރިޝަސްގެ ސިޔާދަތީބާރު ހޯދަން މޮރިޝަސްއިން ކުރަމުން ދިޔައިރު ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުތައް އޮތީ ނިދާފައެވެ. ބައިނަލްއަގުވާމީ އެއްވެސް ޕްލެޓްފޯމެއްގައި ޗަގޯސް ހޯދުމަކަށް ވަކާލާތެއް ރާއްޖެއަކުން ނުކުރެއެވެ.

އދ އަށް ހުށަހަޅައިގެން ޗާގޯސް ހޯދަން މޮރިޝަސުން މަސައްކަތް ކުރިއިރު އެއްވެސް ކަމެއް ނުކޮށްތިބެފާ ހޭވަރިވީއިރު ޗާގޯސް ލިބުމުގެ ކޮޅުމަތިވެސް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. ދެއްކި ހަމައެއްް ދައްކައިގެން ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރު އޮންނަން ޖެހޭނީ މޮރިޝަސްއަށް ކަމަށް ދުނިޔޭގެ ކޯޓުން އެއޮތީ ލަފާދީ އދ ގެ އާއްމު މަޖިލީހުގެ ބަޑު އަގުލަބިއްޔަތުން އެކަން ބަލައިގެންފައެވެ. އެ އަސާސްތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރު އޮތީ މޮރިޝަސްއަށް ކަމަށްބަލާ އިޓްލޮސްއިން އެވަނީ ޗާގޯސްކަނޑު ބައިކޮށްދީ ނިމިފައެވެ. އެންމެ ފަހުން ޗާގޯސް އިނގިރޭސީންގެ ކޮލޮނީއެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް އޮތުން މޮރިޝަސްގެ މައްޗަށް ދޫކޮށްލާވެސް ނިމުނީއެވެ. ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރުގެ ކަންތަން އދގެ ސަލާމަތީ މަޖިލީހުން އެންޑޯސްކުރުން ނޫން ހުރިހާ އިޖުރާތެއް މޮރިޝަސްއާއި އެއްކޮޅަށް މިހާރު އެއޮތީ ނިމިފައެވެ. އިނގިރޭސީން ޗާގޯސް ދޫކޮށްލުމުން އދ ގެ ސަލާމަތީމަޖިލީހުން އެކަން ނިންމާކަށް ދެން ލަހެއްފަހެއް ނުވާނެއެވެ.  

ކަންކަން ވެފައިވާ ގޮތުން މޮރިޝަސްއާ ކިތަންމެ ދުރުގައި ޗާގޯސް އޮތަސް ޗާގޯސްއަކީ މިހާރު މޮރިޝަސްގެ ތަނެކެވެ. އެހެނީ އެއް ކޮންޓިނެންޓަލް ޝެލްފުން ގުޅިފައިވުމަކީ އެއް ސިޔާދަތީބާރެއް ހިއްސާކުރުން ލާޒިމުކުރާ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. އެއް ކޮންޓިނެންޓަލް ޝެލްފް ހިއްސާ ކުރާތީ އެއް ސިޔާދަތީބާރެއް އޮންނަން ނުޖެހޭ ކަން ކަށަވަރުވަނީ މަލިކާއި ލެކެޑިވްސްއަށް ރާއްޖޭގެ ސިޔާދަތީބާރު ނުހިނގާތީއެވެ. 

މޮރިޝަސްއާއި ޗާގޯސް މާދުރުގައި އޮތުމަކީ ޗާގޯސްއަށް މޮރިޝަސްގެ ސިޔާދަތީބާރު އޮންނަން ނުޖެހޭ ސަބަބެއްވެސް ނޫނެވެ. ދުރުވެގެން ސިޔާދަތީ ބާރު ނުހިނގާނެ ނަމަ އަންޑަމަން-ނިކަބަރއަށް އިންޑިއާގެ ސިޔާދަތީބާރެއް ނުހިނގާނެއެވެ. އެހެން ކަމުން ޗާގޯސްއަކީ ރާއްޖޭގެ ބައެއްކަމަށް ދައުވާ ކުރުމުގެ ހައްގެއް ރާއްޖެއަކަށް ނެތެވެ. ރާއްޖެއާއި އެއްގޮތް ކަންތައް ތަކެއް ހުރުމަކީ ރާއްޖޭގެ ބަޔަކަށް ޗާގޯސްވާންޖެހޭ ކަމެއްނޫނެވެ.

ޗާގޯސްއަކީ މޮރިޝަސްެ ސިޔާދަތީބާރުގެ ދަށުގައި އޮތްތަނެއްކަން މުޅިދުނިޔޭން މިހާރު އެވަނީ ގަބޫލުކޮށްފައެވެ. މުއިއްޒު އުޑުގައި ޖެހިފައި ބިމުގައި ޖެހުނަސް ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރު ރާއްޖެއަށް ލިބުނިއްޔާ ލިބޭނީ މޮރިޝަސްއިން ރާއްޖެއަށް ޗާގޯސް ހަދިޔާކޮށްގެންނެވެ. ބައިނަލްއަގުވާމީ ކޯޓެއްގައި ޗާގޯސްް މައްސަލައިގައި މޮރިޝަސްގެ މައްޗަށް ރާއްޖެއަށް ގަދަވެގަނެވޭނެ ގޮތަކީ ނެތްގޮތެކެވެ. ރާއްޖެއަށް މިހާރު ޗާގޯސް ލިބޭން އޮތް ހަމަ އެކަނި ގޮތަކީ މޮރިޝަސްއާ ހަނގުރާމަ ކޮށްގެން ޗާގޯސް އަތުލުމެވެ. މުއިއްޒުގެ ހިއްވަރެއް ހުރިއްޔާ އެކަން ފަހަރެއްގައި ވެދާނެއެވެ. އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް ފޮނުވާ ސިޓީއަކުން ޗާގޯހެއް ނުލިބޭނެއެވެ.

މުއިއްޒު ވެރިކަމަށް އެރީއްސުރެ މުއްސަދި މީހާއަތުން ހޯދާފައި ވޯޓަށް ރިޝްވަތުނޫން އެއްޗެއް މީހަކަށް ދީފައެއްނެތެވެ. މުއްސަދިންނަށް ހުވަފެން ދައްކައިގެން ރިޔާސީ އިންތިހާބާއި މަޖިލިސް އިންތިހާބު ހޯދަން އެތައް ބަޔަކަށް މުއިއްޒު ރިޝްވަތު ދިންކަން ގިނަ ބަޔަކަށް އެނގެއެވެ. މުއްސަންޖެއްގެ އަތުން ހޯދައިގެން ނިކަމެއްޗަކަށް މުއިއްޒު ދިން އެއްޗެއް ރިޝްވަތު ނޫނީ ނެތެވެ. 

ވެރިކަމާއި އާރާ ބާރު ލިބުމުން މުއިއްޒު ކުރާހާވެސް ކަމަކީ ރައްޔިތުންގެ ޖީބު ކެނޑުމެވެ. ރައްޔިތުން ނިކަމެތިކޮށް ބިކާރީ ކުރުމެވެ. ކުރީ ސަރުކާރުން ބޮޑުކޮށްގެން ލޮލަށް ނިދިނައިސްގެން އުޅުނު ޖީއެސްޓީއާއި ކޮތަޅު ޓެކްސް ކަނޑާ ނުލެވުނުތާ ކުޑަވެސް ކޮށް ނުލެވުނެވެ. ޓީޖީއެސްޓީއާއި ގްރީން ޓެކްސް ކުރީ ބޮޑެވެ. އެއަރޕޯޓް ޑިވްލޮޕްމެންޓް ފީއާއި ފުރާމީހުންގެ ޓެކްސް ދަތުރުކުރާ ކްލާހާ ގުޅުވައިގެން ކުރީ ދެގުނަ ތިންގުނަ ބޮޑެވެ. 

އާސަންދަ ރިފޯމްކުރުމުގެ ނަމުގައި މުއިއްޒުގެ ހީލަތްތެރި ރޭވުމުން ގެނައި ބަދަލުތަކުން އާސަންދައަކީ ލިބުމަށްވުރެ ނުލިބުން ގާތް އެއްޗެކެވެ. ލިބުނަސް ލިބެނީ ނަމެއްގައެވެ. އާސަންދަ ކަވަރުކުރާ ބޭހެއް ޓެސްޓެއް ފަރުވާއެއް ދިމާވަނީ އަނދިރި ޔަހުޔާގެ ކާޅު ހިފުމާ އެއްގޮތަށެވެ. އާސަންދައިގެ އުސޫލަށް ގެނައި ބަދަލުން އެހެނިހެން ގިނަ އިންސުއަރެންސްތަކުން ހިދުމަތް ހޯދަން ޖެހެނީ ޖީބުން ހަރަދުކޮށްފައި ފަހުން ބިލްފޮނުވުމުން ފައިސާ ދޭގޮތަށެވެ. އިންސުއަރެންސް ބޭނުންވާ ހާލަތެއް ޖެހޭއިރު އަތްމަތީގައި ހަރަދުކުރާނެ ފައިސާ ހުންނަންޏާ އިންސުއަރެންސްގެ ބޭނުމެއް ކޮބާހެއްޔެވެ. މުއިއްޒުގެ ވާނުވާ ދޯހަޅި ސިޔާސަތުން އިންސުއަރެންސް ކުރުމުގެ މުހިންމުކަންވެސް ގެއްލުވާލީއެވެ.

ބޭސް ފިހާރަތަކުން ވިއްކާ ބޭހުގެ އަގަށްވުރެ އާސަންދަ ކަނޑައަޅާ އަގު ފިހާރަތަކަށް ބޭސް ގަނތް އަގަށްވުރެ ކުޑައެވެ. އެހެން ކަމުން ފިހާރަތަކުން ގިނަ ބޭސް ވިއްކަންޖެހޭ އަގު ގަނތް އަގަށް ވުރެވެސް މާކުޑައެވެ. އެހެން ކަމުން ގިނަ ބޭސް ސިޓީއަށް އާސަންދައިން ބޭހެއް ނުލިބެއެވެ. ބޭސް ފިހާރަތަކާއި ކުލިނިކްތަކާއި ލެބޯޓަރީތަކުން އާސަންދައަށް ދީފައިވާ ހިދުމަތަށް ސަރުކާރުން އަގެއް ނުދެއެވެ. އެތައް މިލިޔަން ރުފިޔާއަށް ހޮސްޕިޓަލްތަކާއި ކްލިނިކްތަކާއި ބޭސް ފިހާރަތަކަށް އާސަންދަ އޮތީ ދަރާފައެވެ. ފައިސާއެއް ނުދެއެވެ. އެކަމަކު އަނގަ ފުރާފައި މުއިއްޒު އިއްޔެވެސް އެބުނީ ދެ ހަފްތާއަށް ވުރެ ގިނަ ދުވަސްވީ އެއްވެސް ޕޭމެންޓެއް ސަރުކާރުން ނުހަދާ މިހާރު ނުއޮންނާނެ ކަމަށެވެ. ދޮގުހެދުމާއި އޮޅުވާލުމުގައިވެސް ލަދެއް ހަޔާތެއް ބިރެއްކަމެއް ނެތެވެ. 

މުއިއްޒު ރައްޔިތުންނަށް "ދޭނިޒާމު"ގެ ތެރެއިން އިންފްލޭޝަންގެ ވާހަކައާއި ކަރަންޓާއި ފެނާއި ސިނގިރޭޓްގެ އަގުގެ ބޮޑު ވާހަކަ ދައްކާކަށް ނެތީމެވެ. ދައްޗާ ތުރާލާ ވޭން އިހުސާސް ކުރަނީ އާއްމު ނިކަމެތި ރައްޔިތުންނެވެ. މުއްސަނދިން އަތުން ހޯދައިގެން މުއިއްޒު ބަންނަނީ އަމިއްލަ ބޮނޑިއެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ފިސާރި ރަނގަޅަށް ދީފާ އެކީ އެކައްޗަކަށް ދައުލަތް ދަވާލައިގެން މުއިއްޒު ތައްޔާރުވަނީ ފިލާ ރައްކާވާށެވެ.  

ވެރިކަމަށް އިންތިހާބު ވެގެން އަލްޖަޒީރާއަށް ދިން ބަސްދީގަތުމުގައި ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑު އުފުލުމާއި ގުޅޭގޮތުން ދުނިޔޭގެ ސައިންސިސްޓުނަށް މުއިއްޒު އެ ދުވަހު ކުރީ މަލާމާތެވެ. އެކަމަކު ވެރިކަމަށްއަރާ ބޭރުގެއެހީ ހޯދަންވީމާ ކަނޑުގެ ލޮނުގަނޑުވެސް އުފުލޭކަމަށް ވެއްޖެއެވެ. މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުން ރާއްޖެއަކީ ނާޒުކު ގައުމަކަށްވެސް ވެއްޖެއެވެ. 

މީހުން ދިރިއުޅޭ ހުރިހާ ރަށްރަށަށް ސަރުކާރުން ހަރަދު ކުރަން ޖެހޭތީ ގިނަ ރަށްތަކެއްގައި މީހުން ދިރިއުޅުމަކީ ބޮޑުކަމަކަށް މުއިއްޒަށް ވެއްޖެއެވެ. އާބާދީ ކުދި ރަށްރަށުގައި މީހުން ދިރިއުޅުމަކީ ނާޒުކު ކަމަކަށް މުއިއްޒަށް ވަނީވެސް ރަށްރަށުގައި އަސާސީ ހިދުމަތްތައް ގާއިމު ކުރަންޖެހޭތީއެވެ. ކަރަންޓާއި ބޯފެން ރައްޔިތުންނަށް ހޯދާދޭން ޖެހޭތީއެވެ. ފަޅާއި ބަނދަރު ހަދާދީ ގޮނޑުދޮށް ގިރުން ހުއްޓުވަން ޖެހޭތީއެވެ. މަގުހަދާދީ ފެންހިންދުން ހުއްޓުވަން ޖެހޭތީއެވެ. ސިއްހީ މަރުކަޒާއި ސްކޫލާއި މިސްކިތް އަޅައިގެން އެތަންތަނުން ރައްޔިތުންނަށް ހިދުމަތް ދޭންޖެހޭތީއެވެ. ކުޅޭދަނޑުތަކާއި އެހެނިހެން އާއްމު ހިދުމަތްތައް ގާއިމުކޮށްދީ ދަމަހައްޓަން ޖެހޭތީއެވެ. 

ދުނިޔޭގެ ގިނަ ގައުމުތަކާ ހިލާފަށް ރާއްޖޭގެ ހާއްސަކަމަކީ ތަފާތު ކަމަކީ ރީތި ކުދިކުދި ރަށްތަކެއްގައި ތޮއްޖެހުމެންނެތި އަމާންކަމާއި އޮމާންކަމާއެކު އެރަށެއްގެ ތޮބީއަތާއި އެއްގޮތަށް ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތެއް އޮތުމެވެ. ރަށުފެންވަރުގައި ތައުލީމާއި ސިއްހަތާއި އަސާސީ ހިދުމަތްތައް ލިބިގެން ރައްޔިތުން އުޅުމެވެ. ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް ބަސްކިޔާ ރައްޔިޔުންގެވެރިން އެމީހުން އަމިއްލައަށް ކަނޑައަޅައިގެން މައިސަރުކާރުގެ މަދަދާއި އެހީތެރިކަމުގައި އުފާވެރި ދިރިއުޅުމެއް އުޅޭއުޅުމެވެ. ރާއްޖޭން ރާއްޖެވަންތަކަން ނައްތާލަންއުޅޭ އެއްވެސް ސަރުކާރަކަށް ރައްޔިތުންގެ ރުހުމެއް ނޯވެއެވެ.

މުއިއްޒު ބޭނުންވަނީ ގިނަ ރަށްތަކެއް ފަޅުކޮށް އާބާދީ ތޮއްޖައްސާ އިތުރު މާލެ ތަކެއް އުފައްދާށެވެ. އެންމެން އެއްތަން ކޮށްގެން ރައްޔިތުން ގަނަ ތަޅުވާށެވެ. މަތިމައްޗަށް އިމާރާތްކޮށްގެން ބޯހިޔާވަހިކަމުގެ ޑިމާންޑް އިތުރުކޮށްގެން ފްލެޓްތަކުގައި ފުނިޖައްސާށެވެ. ގިނަ ރަށްތަކެއް ފަޅުކޮށްގެން ބޮޑުއަގުގައި ވިއްކައިގެން ފައިސާ ހޯދާ ދައުލަތް ދަވާލުން ނޫން އެއްވެސް ވިސްނުމެއް މުއިއްޒުގެ ސިކުނޑީގައި ނެތެވެ.

ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުން އެމީހުން އުފަންރަށުގައި ބައިތިއްބައިގެން ރާއްޖެ ތަރަައްގީ ކުރަން ނޭނގެންޏާ ވެރިކަމުގައި ބަގުޑި ބައްދައިގެން މުއިއްޒެއްކަމަކު ހުންނާނެ ކަމެއް ނެތެވެ. ވެރިކަމަށް އަރާ ތިޔަހުރީ އެރަށްރަށުގައި ކުރަން ބޭނުންވާ ކަންކަން ކުރާނެ ކަމަށް ވައުދުވެގެން އެރަށްރަށުގެ މީހުންގެވެސް ވޯޓު ހޯދައިގެންނެވެ. އެމީހުން ވޯޓުދިނީ ވެރިކަން ލިބުމުން ހިތުހުރި ކަމެއް ހިތުހުރި ގޮތަކަށް ކުރާކަށް ނޫނެވެ.    

ދިވެހި ރައްޔިތުން ހުދުމުހުތާރު ވެރިކަމަކަށް ޖާގަ ނުދޭނެކަން ސާފު ސާދާ އިބާރާތުން ދިވެހިން ބުނެފައިވާކަމަށް ޝަހިދު ވިދާޅުވިއެވެ. އެގޮތުން "ދިވެހިދައުލަތުގެ އެންމެހައި ބާރުތައް ފެށިގެން އަންނަނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިންނެވެ. އަދި މިބާރުތައް ދެމިއޮންނާނީ ރައްޔިތުންގެ ކިބައިގައި" ކަމަށް ގާނޫނުއަސާސީގެ ފުރަތަމަ ބާބުގެ 4 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންވެފައިވާކަން ޝާހިދު ރައްޔިތުންނަށް ހަނދާންކޮށް ދެއްވިއެވެ.  

އެހެންނަމަވެސް ހިތާމަޔަކީ ގާނޫނުއަސާސީގެ ރޫހާއި, ބަޔާން ކޮށްފައިވާ އެންމެހާ ހަމަތަކާއި އަސާސްތަކާއި ހިލާފަށް, ވެރިކަމުގެ ބާރުތައް ޖަމާކޮށް ހުދުމުހުތާރު ވެރިކަމެއްގެ ސިފަ މުއިއްޒުގެ ވެރިކަމުގައި އަށަގަންނަމުންދާތަން ފެންނަމުން ދާކަން ހިތާމައާއި އެކު ޝާހިދު ފާހަގަ ކުރައްވައެވެ. ހުދު މުހުތާރު ވެރިކަމުގެ މަގަށް ރާއްޖެ ދިޔަ ނުދިނުމަކީ އެންމެންގެ ވެސް ގައުމީ ވާޖިބެއްކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ.

ޖުމްހޫރީ ދުވަހުގެ ތަހުނިޔާ ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް އަރިސްކުރެއްވުމަށް އެކްސްގައި މިއަދު ކުރެއްވި ޕޯޓެއްގައި ޝާހިދު ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރެއްވީ ރައީސް މުއިއްޒުގެ ވެރިކަން ހުދުމުހުތާރު ކަމާ ދިމާއަށް މިސްރާބު ޖަހާފައިވާތީއެވެ. 

ކުޑަރަށެއް ބޮޑުރަށެއް ނުބަލާ ދިވެހި ރައްޔިތުން ދިރިއުޅޭ ހުރިހާ ރަށެއްގައި ކުރީ ސަރުކާރުން ގާއިމުކުރަން ފަށާފައިވާ އަސާސީ ހިދުމަތްތައް ދިނުމުގެ ވިސްނުން މުއިއްޒުގެ ކިބައިގައި ނެތެވެ. 56 ބިލިޔަނުގެ ބަޖެޓެއް ފާސްކޮށްގެންހުރެ ކަންކަން ނުކޮށްދޭން ރަށްރަށް ފަޅުކުރާ ވާހަކަ ދައްކަން ރައްޔިތުންނަށް ކަންކަން ނުކޮށްދޭން ވެގެންނެވެ.

100 މީހުން ހަމަނުވާ ރަށްރަށުގައިވެސް ކައުންސިލަރުން ތިބޭ ކަމަށާއި ކައުންސިލްގައި ތިބެނީ ބައްޕަ އާއި މަންމަ އާއި ދަރިންކަމަށާއި އެކަކު ދަނީ މަހަށް ކަމަށް ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ރަސްމީ ޖަލްސާއެއްގައި ބުނުމަށްވުރެ ބޮޑު ފުރައްސާރައެއް ބުލީއެއް މަލާމާތެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. އަނެއްކޮޅުން އެކަކު ދަނީ މަހަށް ކަމަށޭ ބުނެ މަސްވެރި ކަމަކީ އަގެއްނެތް ދަށު ދަރަޖައިގެ މީހުން ކުރާ މަސައްކަތެއްކަން މޭރުން ވާގޮތަށް ވާހަކަދައްކާ މަސްވެރިންނަށް ރައީސް ކުރީ މަލާމާތެވެ.

ކައުންސިލަރުން މަދު ކުރިޔަސް ރަށްރަށް ފަޅުކުރިޔަސް އެފާޑަށް ކުދި އާބާދީތަކަށް ބުލީނުކޮށް އެކަން ކުރެވެދާނެއެވެ. ކަމެއްގެ މުހިންމުކަން ވިސްނާދިނުމަށް ރައީސް ބަސްމަގު ބަހައްޓަން ޖެހޭނީ އެހެނަކުން ނޫނެވެ. ކުދި އާބާދީތަކުގެ މީހުނަށް މުއިއްޒު އެ ގޮތަށް މަލާމާތްކޮށް ފުރައްސާރަ ކުރުމަކީ މުއިއްޒުގެ ލަދުހަޔާތް ކެނޑިފައިވާ މިންވަރު ސާފުވެގެން ދިޔަކަމެކެވެ.

އެތައް ހާސް ސިޔާސީ ވެރިން ލައިގެން މުއިއްޒުގެ އައުވާނުންނަށް ދައުލަތް ބަހާލާ ކައި ހުސްކުރާތަން ރައްޔިތުން އެބަ ތިއްބެވެ. ރަށްރަށުގެ ކައުންސިލަރުންނަށް މުސާރަ ދިނުން ބުރައަކަށްވެ އެތައް ސަތޭކަ މީހުންނަށް ރަށްރަށުގައި ތިބެގެން ވަޒީފާ އަދާކުރުމުގެ މަގު ބަންދުކޮށްގެން ހަރަދު ކުޑަކުރާ މަންޒަރު ދެކެންވެސް ބަޔަކު އެބަތިއްބެވެ. 

ކުދި ހުރިހާ އާބާދިއަކީ ބޮޑު އާބާދީއެއްކަން މުއިއްޒަށް ނޭގުމުން ރައްޔިތުން އަރާ ހަމަ ކުރާނެއެވެ. އާނއެކެވެ. ފުދިއްޖެއެވެ. ފުޑިއްޖެއެވެ. ރައްޔިތުން ނިކުމެ ބޭލުމުގެ ކުރިން އަވަހަށް ފައިބާށެވެ. 

ރައީސް ސޯލިހު ވެރިކަމުގައި މާލޭ ސަރަހައްދުން މާލޭ މީހުނަށް 9000އަށް ވުރެ ގިނަ ގޯތިވަނީ ދީފައެވެ. ގޯތި ފާހަގަކޮށް އެތަން ތަނަށް ރަޖިސްޓްރީ ވެސް ވަނީ ހަދާދީފައެވެ. ހުޅުމާލެއިންނާއި ގުޅީފަޅުންނާއި ގިރާވަރުން އޮތީ ގޯތި ކަށަވަރު ކޮށްދީފައެވެ. ރައީސް ސޯލިހުގެ ވެރިކަން ނިމުނު އިރު ނުހިކި އޮތީ 9000 ގޯތިން އެންމެ 600 ގޯއްޗެވެ. އެގޯތިތައް ހިއްކުމުގެ މަސައްކަތް ގިރާވަރުފަޅުގައި ދިޔައީ ކުރިއަށެވެ. ގޯތި ހިއްކުން ހުއޤޓާލީ މުއިއްޒު ވެރިކަމަށް އަރާފައެވެ. 

މާލެ ސަރަހައްދުން ގޯތި ދިނުމަކީ މުއިއްޒު ސަރުކާރުން ގަބޫލު ކުރާކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެންވެ ގޯތިނުދީ ވާން އޮތް ހުރިހާ ހުއްޖަތެއް އައީ ދައްކަމުންނެވެ. ހުޅުމާލޭން ގޯތި ދީފައިހުރީ ހޮޅިމަތިންނާ މަގުމަތިން ކަމަށް ވެގެން ހުޅުމާލޭން ގޯތި ނުދިނުމުގެ ބަހަނާއަކަށް އެކަން ހެދިއެވެ. ގުޅީފަޅުގައި ހިއްކާފައި އޮތް ބިމުން ގޯތިދީފައިހުރީ ލޭންޑްޔޫސް ޕްލޭނެއް ނެތިކަމަށް ހަދައިގެން އަޑު އެރުވިއެވެ. މަގެއް ސްކޫލެއް މިސްކިތެއް ޕާކެއްނެތޭ ކިޔައިގެން ވާވެއްދިއެވެ. ގިރާވަރުފަޅުން ގޯތި ދިނީ ކަނޑުންނޭ ކިޔައިގެން ބޮޑު ފިތުނަގަނޑެއް ފަތުރާލިއެވެ. 

މުއިއްޒުގެ އެއްބަޑު ކޮއްކޮ ނިލަންދޫ ދާއިރާގެ މެންބަރ ސައުދާއާއި ޕީއެންސީ ޕީޖީ ލީޑަރ ފަލާހު ސިފަކުރި ގޮތުގައި މާލެ ސަރަހައްދުން ގޯތި ދިނުމަކީ ޖަރީމާއެކެވެ. ވައްކަމެކެވެ. އެޗްޑީސީން ބުނީ އެތައް މިލިޔަން ޑޮލަރަކުން ގެއްލުން ލިބުނު ކަމަށެވެ. މުއިއްޒުގެ މުޅި ސަރުކާރު އޮތީ މާލޭ ސަރަހައްދުން މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ މީހުނަށް ގޯތި ދިނުމާ ދެކޮޅަށެވެ. މުއިއްޒު ސަރުކާރަށް ނިސްބަތްވާ ސިޔާސީ ވެރިންނާއި މަޖިލިސް މެންބަރުން އެކިއެކި މަހައްލުގައި މާލެ ސަރަހައްދުން ގޯތި ދިނުމާ ދެކޮޅަށް ތަކުރާރުކޮށް ވަނީ ވާހަކަ ދައްކާފައެވެ. މިހުރިހާ ކަމަކުން ވެސް އެގެނީ މާލެ ސަރަހައްދުން މާލޭ މީހުނަށް ގޯތިދޭން މުއިއްޒު ބޭނުން ނުވާކަމެވެ. 

ފިއްތުން ތަކާއެކު އެންމެ ފަހުން ހުޅުމާލެއިން ގޯތި ލިބުނު ބައެއް މީހުނަށް ގޯތި ހަވާލުކޮށްދީ ރަޖިސްޓްރީ ދީފިއެވެ. ގިރާވަރު ފަޅުން ގޯތި ލިބުނު މީހުންގެ ތެރެއިން އެތައް ބައެއްގެ ގޯތި ގުޅީފަޅަށް ބަދަލުކޮށް ގުޅީފަޅުން ގޯތިދީ ބިން ވަކިކޮށްފައި އޮތް ގޯތިތައް މަސްހުނިކޮށްލާ ނުހިއްކާ އޮތް ބޮޑު ވިލެއްވެސް ހިމަނައިގެން ގޯތިތަކުގެ ގުރުއަތުލާ ގުޅީފަޅު ގޯތިތައް އަގަޑަ ބަގަޑަ ކޮށްލީއެވެ. ކުރިން ރަޖިސްޓްރީދިން ބިމާ މިހާރު ގޯތި ލިބޭތަނާ އެއްވެސް ގުޅުމެއް ނެތެވެ. ކުރީ ސަރުކާރުން ދިން ރަޖިސްޓްރީތަކަކީ ބޭކާރު އެއްޗަކަށްހަދާ ނިންމާލީއެވެ. އެތައް ހާސް ގޯއްޗެއް އަލުން ހިއްކަންޖެހި ގުޅީފަޅުން ގޯތި ހަވާލުނުކޮށް ހީލަތްތެރި ގޮތަކަށް ދަންމާލީއެވެ. 

ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ކުރީން ލިބުނު ރަޖިސްޓްރީއާއި އެއްގޮތަށް ގޯތި ނުދީގެން ގޯތި ހޯދަން ބަޔަކު ކޯޓަށް ފޮނުވައިގެން ކޯޓުގައި މައްސަލަ ފައިލު ކުރުވާނީ މިސަރުކާރުންނެވެ. ގޯތިތަކުގެ މައްސަލަ ޝަރީއަތުގައި އޮތްކަމުގެ ބަހަނާ ދައްކައިގެން ގުޅީފަޅުން ގޯތި ހަވާލުނުކޮށް ދަންމާލާނެ މޮޅު އުކުޅެއް ހެދީއެވެ.

ގޯތި ލިބުނު މީހުން ބަސްއަހައިގެން މެންދުރު ކާޅުތަކެއްހެން ގޯތީގެ އެދުމުގައި އަނގަހުޅުވިފައި ތިބޭނޭތާއެވެ. ސަރުކާރުން ކިތަންމެ ބޭނުންވިޔަސް ކޯޓުން މައްސަލަ ނުނިމޭތީ ގޯތި ނުދެވިގެން އުޅެނީއޭ ސަރުކާރަށް ބުނެވޭނެތާއެވެ. ލޭންޑް ޔޫސް ޕްލޭނާއި އެއްގޮތަށް ގުޅިފަޅު ސިޓީ އާރާސްތު ކުރުކަށް ހިއްކާ ނިމެންދެން ކެތްތެރި ވެގެން ތިބުން ނޫން ގޮތެއް ނެތުނީއެވެ. މިހާރުގެ އެލްޔޫޕީއާއި އެއްގޮތަށް ގޯތި ހަވާލުކުރަން ފުންވިލު ހިއްކާ ނިމެންދެން ގޯތި ލިބުނު މީހުން ޖެހޭނީ ތިބެންތާއެވެ. ބިންހިއްކާ ނިމުނަސް އަދި ގޯތި ދެވޭނީ ޝަރީއަތައް ވެސް ނިމިގެންތާއެވެ. އިންތިޒާރަށް ދިހަބާރަ އަހަރު ނެގިޔަސް ގޯތި ނުލިބުމަކުން ސަރުކާރުގެ ގޯހެއް ނުއޮންނާނެ ތާއެވެ. އެގޮތް އޯކޭވެގެން އަދިވެސް ހަމަތިބޭނީހެއްޔެވެ. 

17 ނޮވެންބަރުގައި ފެށުނު މުއިއްޒު ވެރިކަން ފެށުމަށް ދޮޅުމަސް ދުވަހަށް މުއިއްޒަށް 6.5 ބިލިޔަނުގެ ސަޕްލިމެންޓްރީ ބަޖެޓެއް ލިބުނެވެ. މުއިއްޒުގެ ފުރަތަމަ މާލީ އަހަރަށް (2024) އަށް ލިބުނީ ރާއްޖޭގެ ތާރީހުގައި ސަރުކާރަކަށް ލިބުނު އެންމެ ބޮޑު ބަޖެޓެވެ. 49.3 ބިލިޔަން ރުފިޔާގެ ބޮޑު ބަޖެޓެކެވެ. ރިޔާސީ އިންތިހާބުގެ އަހަރަށްވުރެ އެތައް ގުނައެއް ބޮޑު ބަޖެޓެއް ލިބުމުންވެސް ރައްޔިތުންނަށް ކަމެއް ނުކޮށްދޭން ދެއްކި ބަހަނާއަކީ ފަށާފައިވާ ޕްރޮޖެކްޓައް ހިންގަން ބަޖެޓް ނެތް ވާހަކައެވެ. 

ވެރިކަމުގައި ރަނގަޅު އެއް އަހަރުނުވަނީސް 6.5 ބިލިޔަނުގެ ސަޕްލިމެންޓްރީ ބަޖެޓަކާއި 49.3 ބިލިޔަނުގެ އަހަރީ ބަޖެޓް ގެ ގޮތުގައި މުއިއްޒަށް ލިބުނު 55.8 ބިލިޔަން ހުސްކޮށް 11 މަސްތެރޭގައި ތަޅާއަޅާ އަޅާލީ ރައްޔިތަކަށް ކޮށްދިން ކަމެއް ނެތިއެވެ. 31 ބިލިޔަން ހަދުކުރި ގޮތް އެގެންނެތް 49.3 ބިލިޔަނުގެ ބަޖެޓުން ނުފުދިގެން އިތުރު 5.1 ބިލިޔަންގެ ސަޕްލިމެންޓްރީ ބަޖެޓެއް މި އަހަރަށް ފާސްކޮށްގެން މުއިއްޒު ދައުލަތް ދަވާލާއިރު ރައްޔިތުން ތިބީ ވާގިނައްތާލާފައެވެ. 

ކަރަންޓް ބިލް ކިތަންމެ ބޮޑަސް ފެންބިލު 3 ގުނަވިޔަސް ކުރާނެ ކަމެއްނެތް ކަހަލައެވެ. އާސަންދަ ނުލިބި ބޭސްފަރުވާ ނުކުރެވުނަސް ބާޒާރުގެ އަގުތައް ބޮޑުވެ އަނގަޔާ އަތާ ދިމާނުވިޔަސް ދެންކުރާނީ ކީއްހޭ ބުނެ ފުއްދާލުން ނޫން ގޮތެއް ނެތޭ ހީވެއެވެ. ރަށްރަށުގައި ހިންގާ ޕްރޮޖެކްޓްތައް ހުއްޓާލާ ވަޒީފާތަކުން އެތައް ސަތޭކަ މީހުން ކަނޑާ އުކާލިޔަސް ކުރެވޭނެ ކަމެއްނެތީއޭ ހީވާކަހަލައެވެ.

މާލެ ސަރަހައްދުން ދީފާ ގޯތިތައް އޮޅުވާލާ ގޯތިތައް ބަދަލުކޮށް ކުރީގެ ރަޖިސްޓްރީތަކުގެ ސައްހަކަން ގެއްލުވާލާ ގާނޫނީ ތާށިކަމެއްގެ ތެރެއަށް ގޯތިތައް ވައްޓާލައިފިއެވެ. ލޭންޑް ޔޫސް ޕްލޭނެއްގެ އަވާގައި ޖައްސައިގެން ގޯތިތައް އޮޅުވާލާ ގޯތި ލިބުނު މީހުން ތިބީ ވާވައްދާފައެވެ. ގެޒެޓްކޮށް ވަކިބަޔަކަށް ދޭން ސަރުކާރުން ނިންމާ އިއުލާންކޮށްފައިވާ ފްލެޓްތަކުގެ ހައްގުވެރިން ބަދަލުކޮށް ފްލެޓްތައް ދިނުންވެސް މައްސަލަ ގަޑެއްގެ ތެރެއަށް ވައްޓާލާ ވަގުތީ ލިސްޓެއް އިއުލާނުކޮށްގެން ދިގުދަންމާލާއިރުވެސް ބަލަހައްޓައިގެން ތިބީ ވާނުވާގައެވެ. 

މަސްގަންނަ އަގު ކުޑަކޮށް މަސްވެރިކަމަކީ ލައިގެންކާން ކުރާ މަސައްކަތަކަށް ހަދާ މަސްވެރި އާއިލާތައް ބިކަކޮށްފިއެވެ. ކިރާމަހަށް އަގު ހޯދުމަކީ މުޒާހަރާކޮށްގެން ނޫނީ ނުދޭ އެއްޗަކަށް ހަދައިފިއެވެ. ޓޫރިޒަމްގެ ޓެކްސްތައް ބޮޑުކޮށް ބަޖެޓް ޓޫރިސްޓުންނަށް ނާދެވޭ ވަރަށް ޓެކްސްތައް ބޮޑުކޮށްފިއެވެ. ދަރަނިވެރިވެގެން ކޮށްފައިވާ ބޮޑެތި އިންވެސްޓްކަމުގައިވާ ގެސްޓް ހައުސްތަކުގައި ތަޅުއަޅުވަންޖެހި ލޯކަލް ޓޫރިޒަމާ ގުޅުންހުރި ވިޔަފާރިތައް އިނދަޖެހި ރަށްފުށުގެ ތަނަވަސްކަން ފޭރިގަންނައިރު ކައްކާ ހިޔާލީ ފޮލާގައި ރައްޔިތުން ކުޅުހިކިފައި ތިބެން ތިބެނީހެއްޔެވެ. 

ގިނަ ބަޔަކު ދެވި ހިފާފައިވާ ދުންފަތުގެ ބާވަތްތަކުގެ ޓެކްސް ބޮޑުކޮށްފިއެވެ. ސިނގިރެޓުން ޓެކްސް އިންތިހާއަށް ބޮޑުކުރީ ސިއްހަތުގެ ލޭބަލް ޖަހައިގެން ދައުލަތުން ދަވާލާނެ ފައިސާ އިތުރު ކުރުމަށެވެ. އަތްނުފޯރާ ވަރަށް ސިނގިރެޓްގެ އަގުބޮޑު ކުރުމުން ސަލާންޖެހުމާއި ފޭރުމާއި ވައްކަމާއި ސްމަގުލްކުރުން އިތުރުވެ ރައްޔިތުން ކެކިއަރައިގަންނަ ހިސާބަށް ކަންކަން ގޯސްވެއްޖެއެވެ. 

ސަރުކާރުން ރާވާ ހީލަތްތެރި ތަރައްގީގެ ޕްލޭނަކުން ހުވަފެނީ އާބަންސެންޓަރަކުން ހައްލާލެވޭ ވަރަށްވުރެ ރައްޔިތުންގެ ހާލަތު ދަށްވެއްޖެއެވެ. އަނގަޔާ އަތާ ދިމާނުވެ ދަރާވިކި ކުލިނުދެއްކި ވަޒީފާނެތި، އޮތް ވަޒީފާއިން ލިބޭ މުސާރައިން ދެކޮޅު ނުޖެހި ކުދި އަދި މެދުފަންތީގެ ވިޔަފާރިތައް ފުޑިގެންދާއިރު ސިނގިރެޓް ފަދަ ދެއްވަކަށް ހުރަސް އެޅުމުން ދައްކާ ހުވަފެނަކުން މުއިއްޒުގެ ކަންތައް މާރީތިކޮށެއް ނުދާނެއެވެ.    

އެގޮތުން އަންހެނުންނަށް އަނިޔާވެރިވުމުގެ ވާހަކައަށް ދެވޭ ބުރަދަން ކުޑައެއް ނޫނެވެ. އެންމެންގެ ކުރިމަތީގައި ފެނި ތަޖުރިބާ ކުރެވެމުންދާ ކަންކަމުން އެކަން ސާބިތުވެއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް ފާހަގަ ކޮށްލެވެނީ ވެރިކަން ލިބުމާއެކު ސްޓޭޓް މިނިސްޓަރކަން ދީގެން ރިޔާސީ ގަޑުވަރުގައި ޒާތީކަންކަމުގެ ބައިވެރިއެއްގެ ގޮތުގައި ގެންގުޅުނު ސަމަންތަރު ހެޔޮ އަންހެނެކެވެ. ސިޓީ ކައުންސިލުއްސުރެ އެންމެ ގާތް އެންމެ އިތުބާރުކުރެވޭ ޒާތީ ކަންކަމުގެ އެއްބައިވެރިއަކީ ޝަމްނާޒެވެ. ބައެއް ފަހަރު ފަސްޓްލޭޑީއަށް ވުރެވެސް ފަސްޓްލޭޑީކަން ބޮޑޭ ހީވެއެވެ. އެކަމަކު ކުއްލިއަކަށް ފެނުނީ ގަނޑުވަރުން ނެރެ އެހެން ވުޒާރާއަކަށް ބަދަލުކުރިތަނެވެ. ފަސްޓްލޭޑީއަށް ކަމެއްގެ ހިލަންވެ ފައިފިއްތާލީ ނޫންކަމެއް ނޭގެއެވެ.

ގިނަ ދުވަސްތަކެއްނުވެ ޝަމްނާޒަށް ދާންޖެހުނީ ޖަލު ގޮޅިއަށެވެ. ރައީސާ ގާތްވަން ސިހުރު ހެދުމުގެ ތުހުމަތުގައެވެ. ޝަމްނާޒާއެކު އެކަނބުލޯގެ އަންހެން ކޮއްކޮވެސް ޖަލަށްލީއެވެ. ދެން ފެނިގެން ދިޔައީ މުއިއްޒުގެ ގާއިމު މަގާމުގެ ގޮތުގައި ހުރި ވަޒީރު އާދަމް ރަމީޒްގެ އަނތްބެއް ގޮތުގައިހުރި ޝަމްނާޒް، ވަރިކުރުމާއި ރަމީޒް ފިލައިގެން ދިޔަތަނެވެ. 

އުޅެމުން އައިގޮތުންނާއި ކުރި އިތުބާރަށް ބަލާއިރު ސިހުރު ހަދައިގެން ފަސްޓްލޭޑީކަން ނޫނީ ޝަމްޒީނާ ރައީސާ ވާންޖެހޭ އިތުރު ގާތެއް އޮވެދާނެ ކަމަކަށް ނުބެލެއެވެ. ނުފޫޒުގަދަ ފަސްޓްލޭޑިއަށް ހަގީގަތުގައިވެސް އެކަމެއް ހަޖަމެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. ވީކަމެއްވެ ކުރި ގޮތަކަށްކޮށް ޝަމްނާޒް ޖަލުގައި ބަންދު ކުރުމަށް ފަހު ގާތުންދޭ ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ބުއްދިނުމުގެ ފުރުސަތުވެސް ނުދިނެވެ. އިންތިހާ ދަރަޖައަށް ގާތުގައި އުޅެމުން ގާތްވާން ހެދިކަމަށް ބުނި ސިހުރު ދިޔައީ ބޯމަތިންނެވެ. މައްސަލަ ޖެއްސި މީހެއް ސާބިތުވި ކުށެއްނެތި ޝަމްނާޒްގެ އަބުރު ކަތިލާ ކައިވެނި ރޫޅުވާލީ މުއިއްޒު ކަމެއް ސާޖިދާ ކަމެއް ނޭނގެއެވެ. އެނގޭ ކަމަކީ ކުށެއް ސާބިތުނުވާ ކަމެއްގައި ޖަލުން ވީއްލުމުންވެސް ކެޔޮކެވިފާ ހުރިލެއް ބޮޑުކަމުން ޝަމްނާޒް ހުރީ ހަނުކަމެވެ. އެއީވެސް ލޯބީގެ ވައްތަރަކީތާއެވެ.

ޝަމްނާޒަށް ފަހު އަނެއްކާ މިދިމާވީ ކިރުމައިން ޖަލަށްލުމުގެ އާވައްތަރެއްގެ ކަމަކާއެވެ. ފަލަސްތީނުގައި އިޒްރޭލުން ހިންގާ ނަސްލު ނައްތާލުމާ ދެކޮޅަށް ހިމޭން މުޒާހަރާއެއްކޮށް އަޑުއުފުލާ ދެއަންހެނަކަށް ޖަލުނޫން ތަނެއް އެމީހުން ތިބެންނެތުމެވެ. ޑރ. ޝަޒްރާއާއި ޝާދިޔާ ޑިޕްލޮމެޓިކް އެމިއުނިޓީއަށް އަރައި ގަތުމުގެ ތުހުމަތުގައި ޖަލުގައި ބަންދު ކުރުންނޫން އެއްވެސް ގޮތެއް އޮތްކަމަކަށް މުއިއްޒަކަށް ނުވެއެވެ. 

ޑރ. ޝަޒްރާއާއި ޝާދިޔާ ބަންދު ކުރަންޖެހޭ ސަބަބެއް ނެތްކަމަށް ހައިކޯޓުން ބުންޏަސް ގާނޫނުލް އުގޫބާތުން ދެނުކުތާއެއް ހޯދައިގެން އެކަނބަލުންނަށް ދައުވާކޮށް އަލުން ބަލުން ޖަލަށް ނުލާ މުއިއްޒަށް ކެތެއް ނުވެއެވެ. އެންމެ އަޖައިބު އެއްކަމަކީ އެކަނބަލުންވެސް ޖަލުގައި ތިބިއިރު ގާތުންދޭ ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ބުއްދިނުމަކީ ކޮށްގެން ވާނެ ކަމަކަށް ނުވުމެވެ. ކިރުމައިން ޖަލަށްލާން މިހާ ބޮޑަށް މުއިއްޒު ދޯޅަވަނީ ކީއްވެކަން ނުބަލާ ވަރެއް ނޫނެވެ.   

ރާއްޖެ ޓީވީ ފަށާއިރު ޕްރޮގްރާމްގައި ވާހަކަފުޅު ދައްކަވަމުން ޗާގޯސް މައްސަލައާއި ގުޅުވައިގެން ރައީސް ޔާމީނު ހެއްދެވީ ބޮޑުވެގެންވާ ދޮގެކެވެ. ރަނގަޅަށް ފުރުސަތު އޮވެމެ ޗާގޯސް ހޯއްދަވާކަށް އެއްވެސް ކަމެއް ރައީސް ޔާމީނު ނުކުރައްވައެވެ. ފޯޅަވަހި ކަނޑުގެ މައްސަލަ ހަމަޖައްސަން ވެސް ރައީސް ޔާމީނު ކުރެއްވި ކަމެއްނެތެވެ. ބައިނަލް އަގުވާމީ މައިދާނުގައި އެންމެ ފާޅުކަން ބޮޑު ގޮތެއްގައި ފޯޅަވަހީގެ މައްސަލަ އެންމެ ބޮޑަށް ކުރިއަށް ދިޔައީ ރައީސް ޔާމީނު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމުގައި ހުންނަވަނިކޮށެވެ. އެހެން ނަމަވެސް ފޯޅަވައްސާއި ފޯޅަވަހީ ކަނޑަކީ ރައީސް ޔާމީނަށް މާމުހިންމު ތަނަކަށް އޭރަކު ނުވިއެވެ. 

ފެންނަން އޮތް ހަގީގަތަކީ 1968ގައި އިނގިރޭސީންގެ އަތްދަށުން މޮރިޝަސް މިނިވަން ވީއްސުރެ ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރު މޮރިޝަސްއަށް ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔަކަމެވެ. ހަގީގަތަކީ އެ މީހުނަށް ކުރިއެރުންތަކެއް ހޯދެމުން ދިޔަކަމެވެ. ހަގީގަތަކީ ރާއްޖޭން އެކަމުގެ ތެރެއަށް ނުވަންނަ ކަމެވެ. ހަގީގަތަކީ ފޯޅަވައްސަކީ ރާއްޖޭގެ ބައެއް ކަމަށް ރާއްޖޭން އެއްވެސް އިރަކު ގަބޫލު ނުކުރާ ކަމެވެ. ހަގީގަތަކީ ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު ހޯދުމަށް މޮރިޝަސްއިން ހުއްޓާނުލާ މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައިރު ރާއްޖޭގެ އެއްވެސް ސަރުކާރަކުން ކުރިއްސުރެވެސް ޗާގޯސް ހޯދުމަށް އެއްވެސް މަސައްކަތެއް ކޮށްފައިނެތް ކަމެވެ. 

ރާއްޖޭގެ ކަނޑުގެސަރަހައްދު ތަކާއިބެހޭ ގާނޫނު އުފަން ވިއިރުވެސް އަދި ރާއްޖޭގެ ގާނޫނު އަސާސީން ރާއްޖޭގެ ސަރަހައްދު ކަނޑައެޅި އިރުވެސް ޗާގޯސްއަކީ ރާއްޖޭގެ ބައެއްް ކަމަށް ބަލާފައެއް ނެތެވެ. ކެނޑިނޭޅި މޮރިޝަސްއިން ޗާގޯސް ހޯދުމަށް މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔައިރު ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރުތައް އޮތީ ގަދަ ނިދީގައި ނިދާފައެވެ. ހުއްޓާނުލާ މޮރިޝަސްއިން ކުރަމުން ދިޔަ މަސައްކަތާއި ގުޅިގެން ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު މޮރިޝަންއަށް ދިނުމާމެދު އިންޓަރނޭޝަނަލް ކޯޓް އޮފް ޖަސްޓިސްގެ އިސްތިޝާރީ ލަފައެއް ހޯދުމަށް އެދިގެން އައިސީޖޭގައި އެކަން ހިނގިއިރު ރާއްޖެ ދެނެހުރި ކަމަށްވެސް ނުހަދާ އޮތީހަނެވެ. އެކަމުގެ ތެރެއަށް ރާއްޖޭން ވަނުމަކަށް ނުވިސްނައެވެ. 

އައިސީޖޭގެ އިސްތިޝާރީ ލަފާ ހޯދުމަށް އދ ގެ ޖެނެރަލް އެސެމްބްލީގެ 71/292 ގަރާރުން ހުށަހެޅީ 22 ޖޫން 2017 ގައެވެ. އޭރު ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރައީސް ކަމުގައި ހުންނެވީ ރައީސް ޔާމީނެވެ. ތެދެކެވެ. އައިސީޖޭގެ އިޝްތިޝާރީ ލަފާ ނެރުނީ 14 މާރޗް 2019 ގައެވެ. އޭރު ރައީސް ކަމުގައި ހުންނެވީ ރައީސް ސޯލިހެވެ. 2018 ނޮވެމްބަރ 17 ގައި ވެރިކަމާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގަތުމާއި އައިސީޖޭގެ އިސްތިޝާރީ ލަފާ ނެރުމާދެމެދު ރައީސް ސޯލިހަށް ހަތަރު މަސްދުވަސް ލިބި ވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އެކަމަކު އައިސީޖޭގައި އޮތް މައްސަލައިގެ ތެރެއަށް ވެދެވަޑައިގަންނަވަން ފުރިހަމަ 1 އަހަރާ 5 މަސް ރައީސް ޔާމީނަށް ލިބިވަޑައިގަތެވެ. 

ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީ ބާރު މޮރިޝަސްއަށް ދިނުމާގުޅޭ ގޮތުން އދ ގެ އާއްމު މަޖިލީހުގައި ނެގި ވޯޓުގައި ޗާގޯސްގެ ސިޔާދަތީބާރު މޮރިޝަސްއަށް ދޭން ނުފެންނަކަމަށް ރައީސް ސޯލިހު ސަރުކާރުން ވޯޓު ދިނުމާ ގުޅިގެން ރައީސް ޔާމީނު އިސްކޮށް ހުންނަވާ އެކަން ކުއްވެރިކޮށް ޕީޕީއެމުން ބަޔާންނެރެ މުޒާހަރާ ކުރިއެވެ. އޭރު ރައީސް ޔާމީނާއި ޕީޕީއެމް ވެސް ބޭނުންވީ މޮރިޝަސްއަށް ޗާގޯސް ދޭށެވެ.  

ރައީސް ޔާމީނާ އެންމެ ދެކޮޅުވެރިންގެ "ފޭން ބޭސް" އެންމެ ބޮޑު ޓީވީޗެނަލް ރާއްޖޭ ޓީވީގެ އެންމެ މަގުބޫލު ޕްރޮގްރާމް "ފަށާއިރު" އަށް ޔާމީނު ވަޑައިގެން އެދެއްވީ ސަމާސާ މެސެޖެއް ނޫނެވެ. ހާއްސަކޮށް ވާދަވެރި އެމްޑީޕީއާއި އެކުގައި ރައީސް މުއިއްޒު ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރައްވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވެ އެދެއްވީ އާދައިގެ މެސެޖެއް ނޫނެވެ. ކުރީގެ ރައީސް ޔާމީނު އެދެއްކެވީ ލައްކަ ބޮޑު ވާހަކަފުޅެކެވެ. 

ރައީސް މުއިއްޒުގެ ހުރިހާ މެސެޖެއް އަމާޒުވެފައިވަނީ އިދިކޮޅު ޕާޓީތަކާއި އާއްމުންނަކަށް ނޫނެވެ. ރައީސް ޔާމީނު ދެއްވި މެސެޖު އަމާޒުވަނީ ރައީސް މުއިއްޒަށާއި މުއިއްޒު ސަރުކާރުގެ ސިޔާސީ ވެރިންނަށެވެ. ޕީއެންސީ ސެނެޓަރުންނަށާއި ޕީއެންސީގެ މަޖިލިސް މެންބަރުންނަށެވެ. ރާއްޖޭގެ ސިފައިންނަށާއި ފުލުހުންނަށެވެ. 

ރައީސް ޔާމީނު ރާއްޖެ ޓީވީގައި ދެއްވި މެސެޖަކީ ރައީސް މުއިއްޒުގެ ވެރިކަމުގެ ނިމުން ފެށުނު ކަމުގެ މެސެޖެވެ. ރައީސް މުއިއްޒު ވެރިކަމުން ބޭލުމުގެ މަސައްކަތް މުއިއްޒު ސަރުކާރު ތެރޭގައި ފެށިފައިވާ ކަމުގެ މެސެޖެވެ. ރައީސް ޔާމީނުގެ ފަރާތްޕުޅުން އެކަމަށް ދޭންޖެހޭ އެންމެފަހުގެ ޔަގީންކަން މުއިއްޒުގެ ވާގިވެރިންގެ ގޮތުގައި ހެދިގެން ތިބި މީހުނަށް ރައީސް ޔާމީނު ވަރަށް ފާޅުގައި އެދެއްވީއެވެ. މުއިއްޒުގެ އައުވާނުންގެ ގޮތުގައި ތިބި މީހުން ރައީސް ޔާމީނުގެ ފަރާތްޕުޅުން ބޭނުންވީ ދެކަމެއްގެ ޔަގީންކަމެވެ. 

އެއްކަމަކީ މުއިއްޒު ވެރިކަމުގައި ނެތަސް މިހާރު އެ މީހުނަށް ހުރި ފަސޭހަތަކާ ވަޒީފާތަކާ ނުގެއްލޭނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަމެވެ. އަނެއްކަމަކީ އެމްޑީޕީއާއި ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެން އެއްވެސް ކަމެއް އިދިކޮޅަށް ނުކުރައްވާނެ ކަމުގެ ޔަގީންކަމެވެ. ރާއްޖެ ޓީވީއަށް ވަޑައިގެން ރައީސް ޔާމީނު އެ މެސެޖު ދެއްވީ އެހެން ވެގެންނެވެ. މުއިއްޒުގެ އައުވާނުންގެ ގޮތުގައި ތިބި މީހުންނަށް ރައީސް ޔާމީނުގެ ފަރާތްޕުޅުން ނުލިބި އޮތް ހުރިހާ ޔަގީން ކަމެއް މިއަދު "ޕަބްލިކްލީ" ރައީސް ޔާމީނު އެދެއްވީއެވެ. 

ނައިބު ރައީސްކަމަށް ސެންބެ ކަނޑައެޅުމުގެ ބޭނުން މިއަދު މިއޮތީ ޖެހިފައެވެ. ހުސްގޮނޑިއާއި ހަރާން ހުކުމުގެ އަގު މިއަދު އަރައިފިއެވެ. މަގާމާއި ފައިސާއަށްޓަކާ ރައީސް މައުމޫނާއި ރައީސް ޔާމީނަށް ގައްދާރުވި ބަޔަކަށް ރައީސް މުއިއްޒު ވާނީ ހޮޅިނޫން ކޮން އެއްޗަކަށް ހެއްޔެވެ. ގައްސާނު ނެތުމުގެ ހިތާމަ ފާޅުކުރެއްވި ވަރުންވެސް ކަމެއް ބޯމަތިވަމުން އަންނަކަން އެނގޭހާވެއެވެ. 

މުއިއްޒުގެ އިންޑިޢާ ދަތުރަށްފަހު އަދުރޭވެސް ރައީސް މުއިއްޒު ކުރައްވާހާ ކަމެއް ހަލާލު ކުރައްވައިގެން ގަދަ ބަސް ވިދާޅުވެ ހައްދަވާތީއެއް ނުފެނެއެވެ. އަދުރޭގެ ހިމޭން ވުމުން ކަމެއް ބޯމަތިވަމުން އަންނަ ކަމުގެ ކުލަވަރު ފެނެއެވެ. ފެބްރުއަރީ 7ގައި ރައީސް ނަޝީދު ވައްޓާލާ ޑރ. ވަހީދު ލައްވާ ރައީސް ޔާމީނުގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ ސަރުކާރެއް ހިންގިހެން ރައީސް މުއިއްޒު ވެރިކަމުން ދުރުކޮށް ސެންބެ ލައްވާ ރައީސް ޔާމީނުގެ ގޮނޑިކޮއްކޮ ސަރުކާރަކާ ދިމާލަށް ރާއްޖެ ދާތަން އެބަފެނެއެވެ.   

މަސްތުވާ ތަކެއްޗަކީ އެތެރެކުރުމާއި އުފެއްދުމާއި ގެންގުޅުމާއި ބޭނުންކުރުން މަނާއެއް ޗެކެވެ. ބާޒާރުގައި އާއްމުކޮށް ވިއްކާކަށްވެސް ނުހުރެއެވެ. އެހެން ނަމަވެސް މަސްތުވާތަކެތި ލިބުމަކަށް ބޭނުން ކުރުމަކަށް ހުރަހެއް ނެތެވެ. އެކި ގޮތް ގޮތަށް ސްމަގުލްކޮށްގެން މަސްތުވާތަކެތީގެ ވިޔަފާރި ފަތުއަޑުކިޔާފާ އެބަކުރެއެވެ. ހުޅުހުޅުން ދޫވެ ވާނުވާ ނޭނގުމުގައި އެތައް ހާސް ބަޔަކު އެބައުޅެއެވެ. އެކަން ހުއްޓުވަން ސަރުކާރަށް ކުރެވޭ ކަމެއް ނުއޮވެއެވެ. ގާނޫނާއި ގަވައިދާ ހިލާފަށް ޑްރަގް އެތެރެކޮށް ވިއްކާ ބޭނުން ކުރުމަކީ އަދަބު ކަނޑައެޅިފައިވާ ގާނޫނީ ބޮޑުކުށެކެވެ. އެހެން ނަމަވެސް މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުން ކުރުމަކީ ކުށަކަށްނުވެ ބައްޔަކަށް ވަނީ ބަދަލު ކޮށްފައެވެ. މަސްތުވާތަކެތި ބޭނުން ކުރާ މީހުންނަކީ ބަލި މީހުންކަމަށް ވަނީ ގަބޫލު ކުރުވާފައެވެ.   

ޑްރަގްގެ ހާލަތު ގޯހުން ގޯހަށް ގޮސްފައިވާ ގައުމެއްގައި އާއްމު ސިއްހަތުގެ ނަން ބޯޑުއަޅުވައިގެން ވޭޕް މަނާކޮށް ސިނގިރެޓަކުން -/8ރ ސަރުކާރަށް ނަގަން ހަމަ ޖެއްސުމަކީ ދައުލަތަށް ފައިސާ ހޯދަން ޖެހި މަޅިއެކެވެ. އާއްމު ސިއްހަތަށް ހެވެއް އެދިގެން ކުރި ކަމެއްނޫނެވެ. ސިނގިރެޓްގެ އަގު ބޮޑުކުރުމުން ކޮންމެވެސް ބަޔަކު ދުންފަތާ ދުރަށް ދާނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު ސިއްހީ ނަޒަރިއްޔާގައި ދުންފަތާ މީހުން ދުރުކުރަން އުޅޭ މީހުން ހީކުރާވަރުގެ ނަތީޖާއެއް ނުފެންނާނެއެވެ. މަނާކޮށްގެން ލިބުން ދަތިކޮށްގެން ކަމެއް ހުއްޓުވޭނަމަ ޑްރަގް ހުއްޓުވޭނެއެވެ. 

ސަރުކާރުގެ ހަރަދުތައް ބޮޑުވެ ލިބޭ އާމްދަނީން ދެކޮޅު ނުޖެހިގެން ފައިސާ ހޯދަން ސިނގިރެޓާއި ދުންފަތުގެ ބާވަތްތަކުގެ ޓެކްސް ބޮޑުކުރި ކުރުމަކީ ހެޔޮ ނިޔަތެއްގައި ކުރިކަމެއް ނޫނެވެ. -/2ރ. އަށް ވިއްކި ސިނގިރޭޓް -/6ރ. އަށް ބޮޑުކޮށް -/110ރ އަށް ސިނގިރެޓް ފޮއްޓެއް ބޮޑު ވުމަކުންވެސް ބޯ މީހުނެއް މަދެއް ނުވެއެވެ. އެތެރެކުރާ ސިނގިރެޓް މަދެއް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރަށް ލިބޭ ޢާމްދަނީ އިތުރުވުން ނޫންކަމެއް އެކަމަކުން ހަގީގަތުގައި ނުވެއެވެ. ކަސްޓަމްގެ ހިސާބުތަކުން އެހަގީގަތް އެހުރީ ފެންނާށެވެ.

ސަރުކާރުން ނަގާ ޓެކްހާއި ހެދި ކުރިންވެސް އެހާ އަގުބޮޑުކޮށް ގަނެގެން ބޭނުން ކުރަމުން އައި ސިނގިރެޓްގެ އަނެއްްކާވެސް ދެގުނަ ކޮށްލުމަކީ އަލިފާނާ ކުޅުން ފަދަ ކަމެކެވެ. އެތައް ހާސް ބަޔަކު ދެވި ހިފާފައިވާ ކަމަކަށްވާތީ އާއްމު ސިއްހަތުގެ ނަންބޯޑު އަޅުވައިގެން ސިނގިރެޓާއި ދުންފަތުގެ ބާވަތްތަކުގެ ޓެކްސް އިންތިހާ ދަރަޖައަށް ބޮޑުކޮށްލުމަކީ އެތައް ހާސް ނުރައްކަލަކަށް ގައުމު ވައްޓާލުމެވެ. މަދު މީހަކު ދުންފަތާ ދުރަށް ދިޔަނަމަވެސް ރާއްޖެއަށް އެތެރެކުރެވޭ ސިނގިރެޓެއް ބޭނުންކުރާ މީހުނެއް މަދެއް ނުވާނެއެވެ.

އަނބި ދަރިން ނުކައިނުބޮއި ތިއްބަސް ގަންނަން ލިބެންޏާ ސިނގިރޭޓް ގަނެގެން ބޯނެ މީހުން މަދެއް ނުވާނެއެވެ. ލިބޭ ކުޑަ އާމްދަނީ އެންމެ ފުރަތަމަ ހަރަދު ކުރާނެ ކަމަކަށް ވާނީ ސިނގިރެޓް ގަތުމަށެވެ. ދަރައިގެންނާއި ދަމާ ވީދައިގެންވެސް ބޯމީހުން ސިނގިރެޓް ބޯނެއެވެ. ސިނގިރެޓްގެ އަގު އިންތިހާއަށް ބޮޑުކޮށްލުމުން މަރާމާރީއާއި ވައްކަން ކުރުން ގިނަވާނެއެވެ. ލޫޓުވުމާ ފޭރުން އިތުރުވާނެއެވެ. އެތައް އާއިލާ ތަކަކުން ކާބޯތަކެތި ހުސްވެ ސަލާންޖަހަން ނިކުންނާނެއެވެ. ކަރަންޓް ބިލާ ފެންބިލު ނުދެއްކޭ އާއިލާތައް އެތައް ގުނައަކަށް އިތުރުވެގެން ދާނެއެވެ. ސްމަގުލް ކުރެވޭ އެއްޗަކަށް ސިނގިރެޓް ނުވެއެއް ނުދާނެއެވެ.

ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އަމަން ބެލެހެއްޓުމަށް އިތުރު ވަސީލަތާ މީހުން ބޭނުންވެ ދައުލަތުން އެކަމަށް ބޮޑު ހޭދައެއް ކުރަން ޖެހޭނެއެވެ. ކަރަންޓާއި ފެނަށް ފައިސާ ދެއްކުން މަދުވެ އެ ހިދުމަތްތައް ދިނުމަށް ބުރޫއަރާ ހިސާބަށް ދާނެއެވެ. ޖުމްލަކޮށް ސިނގިރެޓްގެ އަގު ބޮޑުކޮށްގެން ލިބޭ ލާރިކޮޅަށްވުރެ މުޅި ދައުލަތަށް އެކަމުން އުފުލަންޖެހޭނެ ތަކުލީފާއި ގެއްލުން ބޮޑުވާނެއެވެ. ވެރިންނާއި ކަސްޓަމް އޮފިސަރުންނަށް މިލިޔަނުން ބައިއަޅައިގެން ޓިސޫޕެކެޓާއި ނެޕީ ފަދަ ނަންނަމުގައި ސިނގިރެޓް ކޮންޓޭނަރުތައް ސުމަގްލްކޮށްގެން ބަޔަކު މަހުޖަނުންނަށް ވާނެއެވެ. އާހިރުގައި ފުރިބާރުވާނީ މުއިއްޒުގެ ޖީބެވެ.

ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާގެ ހުރިހާ ފެސިލިޓީތަކަކުން ވަކި އަދަދަކަށް ބޭންކްތަކަށް ޑޮލަރު މާރުކުރަން ޖެހޭ ގޮތަށް ހެދުމަކީ ކުރެވުނު މޮޅުކަމަކަށް ވެގެން ފޮނި ކަނޑާނެކަމެއް ނެތެވެ. ފުރާ މީހުންގެ އަތުން ނަގާ ޑިޕާޗަރޓެކްސް އިންތިހާއަށް ބޮޑުކޮށް އެއަރޕޯޓް ޑިވްލޮޕްމެންޓް ފީ ދެގުނައަށް ބޮޑުކޮށް ގްރީންޓެކްސް 2 ގުނަކޮށް ޕްރޮފިޓް ޓެކްސް މައްޗަށް ޖެއްސުމަކީ މާ މޮޅުކަމެއްނޫނެވެ. 

ޓެކްސްތައް އަތްނުފޯރާ ވަރަށް ބޮޑުވުމުން ރާއްޖެ އަންނަ ބަޖެޓް ފަތުރުވެރިން އައުން ބޮޑުތަނުން މަދުވެގެން ދާނެއެވެ. މެދުފަންތިއާއި ދަށްފަންޓީގެ ޓޫރިސްޓުންނަށް ރާއްޖެއަކީ އާދެވޭ ވަރުތާކަށް ނުވާނެއެވެ. މިފެށުނު ހައި ސީޒަން ނިމުމުން ރާއްޖޭގެ ޓޫރިޒަމަށް ކުރާއަސަރު ފެންނަން ފަށާނެއެވެ. ކްރިސްމަސްޢައި ނިއު ޔިއާރ އާދިމާކޮށް ކުރިޔާލާ ހަދާފައިވާ ބުކިންތަކަށް މީހުން އަންނާނެއެވެ. މީހުން އައުން މަދުވެގެންދާނީ އޭގެ ފަހުންނެވެ.

ސަރުކާރުން އަޅަން ނިންމި ފިޔަވަޅުތަކާއި ގުޅިގެން ޓްރިޕް އެޑްވައިޒަރ އާއި ބުކިންގ ޑޮޓްކަމް ފަދަ ސައިޓުތަކުގެ ރިވިއުތަކުން ރާއްޖެއާއިމެދު ހުތުރު ރިވިއުތައް ފެނިގެން ދާކަށް މާލަހެއް ދެން ނުވާނެއެވެ. 

އަތްލަން ކެރިގެން މަސްވެރިންގެ ގައިގާ އަތްލީ މަސްގަންނަ އަގުދަށްކޮށްގެންނެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ މަސް އޮޑިފަހަރު ދެކޮޅު ނުޖެހޭތީ މަހަށް ނުފުރުމެވެ. ކުރިން ވީވަރުވެސް ނުވެ މަސްވެރި އާއިލާތައް މަގުމަތިވުމެވެ.

އާސަންދަ ލިބުމަކީ މިހާރު އަނިޔާއަކަށް ވެއްޖެއެވެ. އާސަންދަ ކަވަރުކުރާ ބޭސްތައް މަދުވެ ދާއިމީ ބޮޑެތި ކިތަންމެ ބައްޔަކަށް އާސަންދަ ލިބުން ހުއްޓިއްޖެއެވެ. ބޭސްފިހާރަތަކުން އާސަންދަ ކަވަރުކުރާ ގިނަ ބޭހަކީ ބޭރުން އެތެރެކުރާ އަގަށްވުރެ އަގުހެކޮށް ކަވަރުކުރާ ބޭހަށްވެ ބޭސް އާސަންދައަށް ދޫނުކުރެވޭ ވަރަށް އަގުތައް ތިރިކޮށް ބޭސްފިހާރަތަކުގައި ތަޅުއަޅުވަން ޖައްސައިފިއެވެ. ޕްރައިވެޓް ކުލިނިކްތަކާއި ޕްރައިވެޓް ހޮސްޕިޓާތައް ނުހިންގިގެން ލައްޕާކަށް މާގިނަ ދުވަހެއް ނެތެވެ. އަވަށްޓެރި ގައުމުތަކަށް އާސަންދަ ދަރާވިކި އާސަންދައަށް ހިދުމަތެއް ނުދެއެވެ. އަދާނުކޮށް ހުރި ބިލްތަކުގެ ވާހަކަ ދެއްކުމެއްނެތެވެ. 

ބޭރު ފައިސާ ރާއްޖޭގައި ހިފެހެއްޓުމުގެ ނަމުގައި ވިޔަފާރިވެރިން ކޮށިއަރުވާލައިގެން ރައްޔިތުންނަށް މޮޅެއް ނުވާތާގައި އިތުރަށް ރައްޔިތުންވަނީ ބިކައެވެ. އިހަށް ކުރަން ޖެހޭކަމެއް ނުކޮށް ކުރިބޯށިގައި ހިފަން އުޅުމުން ވާނެ ހައެތި ރާއްޖެއަށް މިހުރެ ވަނީއެވެ. ރައްޔިތުންގެ ތެރޭގައި ނުތަނަވަސްކަން އިތުރުވެ ދަރަނިވެރިކަން ބޮޑުވެ އަނގަޔާއަތާ ދިމާނުވެގެން އުޅޭ މީހުން މިހާރުވެސް ލައްކަ ގިނައެވެ. 

ތުއްތުއިރު މައިންބަފައިން ވަކިވެ ދެމަފިރިންގެ ލޯބި އެކުއެކުގައި ނުލިބުމަކީ ރައްޔިތުންގެ މައްސަލަައެއް ހެއްޔެވެ. ބިދޭސީއަކަށް ދޮންއަމާ ކިޔަން ޖެހުމުގައި ދިވެހިންގެ އޮތީ ކޮންމައްސަލައެއް ހެއްޔެވެ. ބަފާކަށަވަރުވެ، ތަރިކައިން ބޮޑު ރަން ބިމަކާ މުދާގަނޑެއް އެކަނިމާ އެކަންޏަށް ލިބުމަކީވެސް މައްސަލައަކީ ހެއްޔެވެ.

ބްރިޖުން ލޭނުތަކެއް ކާލިވާހަކަ ދައްކާތީ ދިވެހި ރައްޔިތުންދެކެ ތިޔަ އަރަނީ މާގަދަ ރުޅިއެކެވެ. ރައިސް ޔާމީނުގެ ވަޒީރު ކަމުގައި ހުރެ ހުޅުމާލޭ ހަލިމަގު ހަދަންދިން ކުންފުނިން މަހު މުސާރަ ނަގަމުން ދިޔައޭ ބުނާތީ ތިޔަވަނީ މާވަރެކެވެ. އާސަހަރާ މިސްކިތް އަޕްގްރޭޑް ކުރުމުގެ ނަމުގައި ބަޔަކަށް ކޮންޓްރެކްޓްދީގެން މަސައްކަތް ނުކުރުވާ އެތައް މިލިޔަން ކާލިއްޔޭ ބުނާތީ ތިޔަ އަންނަނީ އަމަށަކު ރުޅިއެއް ނޫނެވެ. ކަދުރުރުކު ޑީލުންނާއި ޕާކިން ސްލޮޓާއި ބިންތައް ކުއްޔަށް ދީގެން ދައުލަތުގެ ފައިސާ ކާލައިގެން ހުރި ވާހަކަ އާއި ނޫމަޑީގެ ވާހަކަ މީހުން ކިޔާތީ އަރަނީ ހާދަހާވާ ރުޅިއެކެވެ.

ހަރާން ހުކުމަކާއި ހުސްގޮނޑިއަކާއި އިންޑިއާ އައުޓާއި ޗާގޯސް ވިއްކައިގެން ރައްޔިތުންނަށް އޮޅުވާލައިގެން ހޯދި ވެރިކަމެކޭ ބުނާތީ ތިޔަވަނީ ހާދަވަރެކެވެ. ދޮންއަމާ ޑީޕޯޓްކޮށް ބަފާގެ މުދާގަނޑު ފޭރިގަތިއްޔޭ ބުނާތީ ގޮށްމުށް ތިޔަ ކެވެނީ މާވަރަކަށެވެ. ރިޝްވަތު ދީގެން މަޖިލީހުގެ 13 މެންބަރަކު ގަތްވާހަކައާއި މަޖިލީހުގެ މެޖޯރިޓީ ހޯދަން ފަތުއަޑުކިޔާފައި ރިޝްވަތު ދިނޭ ކިޔާތީ ދެފައި ބިމުން ކަޓަނީވެސް މާބޮޑަށެވެ. ބައިބޮޑު ކުރަން ބައެއް މީހުންގެ ދަރިފަސްކޮޅަށް ދައުލަތުން މުސާރަދީގެން އެތައް ހާސް ސިޔާސީ ވަޒީފާ ދީގެން ދައުލަތް ވީދައިގެން ކަނިއްޔޭ މީހުން ބުނާތީ ނިއްކުރިން ތިހުންނަނީ ދާކަނޑާލާފައެވެ.

އަޖައިބެއް ނުވާނެހެއްޔެވެ. ރައްޔިތުން ފަޅީގައި ހުރެގެން އާސަންދަ ދަތިކޮށް ބޭސްފަރުވާ ނުކުރެވޭ ގޮތް ހަދައިފިއެވެ. ޓެކްސްތައް ބޮޑުކޮށްގެން ރަށުފަތުރުވެރިކަން ނޭވާހޮޅިއަށް އަޅުވަނީއެވެ. ކަރަންޓް ބިލާފެން ބިލު ތިންގުނައަށް ބޮޑުކޮށްފިއެވެ. މާލޭ މީހުނަށް ދިން ގޯތިތަކާއި ފްލެޓްތައް މުއްގަނޑަށް ވައްދާލައިފިއެވެ. މަހުގެ އަގުވައްޓާލާ މަސްވެރިކަން ފުނޑުފުނޑުކޮށްލައިފިއެވެ. ފަށާފައި ހުރި އިމްރާނީ މަސައްކަތްތަކާއި އަސާސީ ހިދުމަތައް ރަށްރަށުގައި ހުއްޓާލައިފިއެވެ. ޓެކްސީ ޑްރައިވަރުން މަގުމަތިކޮށްލަނީއެވެ. އާރުޓީއެލް އަގުބޮޑުކޮށް ރަށުބަންދަށް މީހުން އަނބުރާ ގެންދަނީއެވެ. ކުދިއަދި މެދުފަންތީގެ ވިޔާފާރިތަކާއި ގެވެހި ވިޔަފާރިތައް ޓެކްހާއި ޑިއުޓީއާއި ފީތަކާއި ޖުރުމަނާގައި ބައްދައިގެން ހުއްޓުވާލަނީއެވެ.

އާއްމު ރައްޔިތުންނަށް އާމްދަނީ ހޯދޭނެ ހުރިހާ މަގެއް ބަންދުކޮށް ރައްޔިތުންގެ އަތުން ނެގެން އޮތްހާއެއްޗެއް ނަގަން ދިމާކޮށްފާ ތިޔަހުރީ ކޮންކަމެއްގެ ބަދަލެއް ދިވެހިޏްގެ ކިބައިން ހިފަން ހެއްޔެވެ. ރައްޔިތުމީހާގެ ކަރުގޮހޮރު ދަމައިގަންނަމުން ރައްޔިތުންގެ ފަޅީގައި ހުރި ވާހަކަ ބުނަން މުއިއްޒު ލަދެއްނުގަނެއެވެ. 

މިފަހަރު ގެނެސްދޭން މިފަށަނީ އެފަދަ އަންހެނެއްގެ ވާހަކައެވެ. ތިމާގެ މައިންބަފައިންނާއި އަމިއްލަ ދަރިންނަށް ނެތް ހައްގެއް ތިމާގައި އޮވެގެން އުޅޭ ވިޔާނުދާ ބައެއް އަންހެނުންގެ ތެރެއިން އެކަކީ ވ. ކެޔޮދޫ އަނދިރިވާގެ ހުނާ އަހުމަދު (އަސްލު ނަމެއްނޫން)އެވެ.

ހުލާސާ:

ވ. ކެޔޮދޫ އަނދިރިވާގެ ހުނާ އަހުމަދު އަކީ ބ. ތުޅާދުއަށް ނިސްބަތްވާ ފިރިހެނަކާއި ވ. ކެޔޮދޫ އަންހެނަކާއި އިނދެގެން ލިބިފައިވާ ދަރިއެކެވެ. ހުނާ ބައްޕައާއި މަންމައާއެކު ދިރިއުޅެނީ ކެޔޮދޫގައެވެ. ހުނާ ބޮޑުވަމުން އައީ މައިންބަފައިންގެ ލޯތްބާއި އަޅާލުން ލިބިގެން ނުހަނު އުފަލާއި އަރާމުގައެވެ. ހުނާއަކީ ކެޔޮދޫ ސްކޫލުގައި ކިޔަވަމުން ދިޔަ ދަރިވަރެކެވެ.

ހުނާގެ ތައުލީމީ ހަޔާތަށް ހިޔަނި އެޅުނީ އުމުރުން 12 އަހަރުން ފެށިގެން ފިރިހެނުންގެ ކުޅިގަނޑު ފަށައިގަނެ ގްރޭޑް 8ގައި އުޅެމުން ލޯބީގެ ގޮތުން ކުއްޖަކާގުޅުނު ހިސާބުންނެވެ. ހުނާއާއި ލޯބީގެ ގޮތުން ގުޅުނު ކުއްޖަކީ ސްކޫލުގައި އުޅެމުން ޑްރަގްނެގުމާއި ނޭއްގާނި އެތައް ކަމެއްކުރުމަށް ރަށުތެރޭގައި މަޝްހޫރުވެފައިވާ ކުއްޖެކެވެ. ހުނާގެ އުޅުމާ ކިޔެވުމަށް އަންނަ ބަދަލުތައް މައިންފައިންނަށް ފާހަގ ކުރެވިގެން ހުނާއަށް ތަކުރާރުކޮށް ނަސޭހަތްދީގެންވެސް ރަނގަޅުވުމުގެ ބަދަލުގައި ކަންކަން ދިޔައީ ގޯހުން ގޯހަށެވެ. ހުނާ ގްރޭޑް 9އަށް ބަދަލުވީއިރު ހުނާގެ ކަންކަން ނުހިފެހެއްޓޭ ވަރަށް ވަނީ ގޯސްވެފައެވެ. ހިތާވެގެން އުޅޭ ވިޔާނުދާ ކުއްޖާ ފަތިސް ދަންމަތީގައި ނިދާކޮޓަރިއަށް ވެއްދުން އާއްމުވެ އެތައް ބަޔަކަށް އެކަން އެނގި އެންމެ ފަހުން ހުނާގެ ބައްޕައަށްވެސް ރެޑްހޭންޑްކޮށް އެކަން ހިފުނީއެވެ. އަދި ނަތީޖާއަކަށްވީ މިމައްސަލަ އާއި ގުޅިގެން ހުނާ ސްކޫލުން ކަނޑާލުމެވެ. ފަހަރެއްގައި ވެސް މައްމަ ނުވަތަ ބައްޕަ ސްކޫލަށް ސިޓީލައިގެން ހުނާ ވަކިކުރީކީނޫނެވެ.

އޭގެފަހު ހުނާގެ އުޅުމަށް ރަނގަޅު ބަދަލު ތަކެއް އައިސް މޫނު ބުރުގާ އެޅުމަށްފަހު ދެން ބޭނުން ވަނީ ރަނގަޅު މީހަކާއި އިނދެގެން ދީންވެރިގޮތުގައި ދިރިއުޅެން ކަމަށް ހުނާ މައިން ބަފައިން ކާއިރީގައި ބުނެ އަދި އިންނާނެ ރަނގަޅު މީހެއް ހޯދާދިނުމަށް ވެސް މައިން ބަފައިން ކާރީގައި އެދިފައި ވެއެވެ. އެންމެ ފަހުން ހުނާކައިވެނި ކުރީ ހުނާ އަމިއްލައަށް ހޯދި މީހަކާއެވެ.

ހުނާއަކީ މުއްސަދި ތަނަވަސް ދިރިއުޅުމަށް ލޯބިކުރާ ކުއްޖެއް ކަމުން އަތްފުނާ އަޅައިގެން އަމިއްލައަށް ހޯދީ މާލޭގައި އަމިއްލަ ގެދޮރުހުރި ޑޮލަރުން މުސާރަ ލިބޭ ރާއްޖޭން ބޭރުގައި މަތީމަގާމެއްފުރަމުން ގެންދާ މަޝްހޫރު ކެޕްޓަނެކެވެ. ހުނާއާއި ކެޕްޓަންގެ ކައިވެންޏަކީ އެއްވެސް މަޖުބޫރުކަމެއް އޮތް ކައިވެންޏެއް ނޫނެވެ. ހުނާ ބޭނުންވީ ފޯރުންތެރި ތަނަވަސް ދިރިއުޅުމެކެވެ. ހުނާގެ ފިރި މީހާގެ ފުށުން އެކަން ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށްވެސް ހުނާއަށް ހާސިލް ވަމުން ދިޔައެވެ. އެހެނަސް ވަފާތެރި ކަމުގެ ކަންފުޅެއްވެސް ހުނާގެ ކިބައިގައި ނެތެވެ. އެހެން ކަމުން އެކިވަރުގެ މައްސަލަތައް ދެމަފިރިންގެ ދެމެދުގައި ޖެހެން ފެށީއެވެ. އެގޮތުން ކައިވެންޏަށް އަހަރު ނުވަނީސް ދެމަފިރިންގެ ކައިވެނި ރޫޅުނެވެ. ނަމަވެސް ދެވަނަ ފަހަރަށް ކައިވެނިކޮށްގެން ދެކުދީން ލިބުނު ފަހުން ހަގުދަރިފުޅަށް 10 މަހުގައި ހުނާ ހިލޭ ފިރިހެނަކު ކޮޓަރިއަށް ވައްދައިގެން އުޅެނިކޮށް ފެނިގެން ވަރިކުރިއެވެ.

ފަސްމަންޒަރު:

• ހުނާގެ ދެކުދީންގެ ބައްޕަ އާއި މެދު ދައްކާފައިވާ ވާހަކަތަކަށް ބެލުމުން ކައިވެނީގެ ގޮތުން ގުޅުމަށް ބޭނުންވެގެން އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް މެސެޖެއް ކޮށްފައި ވަނީ ހުނާކަން ކުދީންގެ ބައްޕަގެ ފޯނުގެ ޗެޓްލޮގުން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. ފުރަތަމަ މެސެޖް ފޮނުވާފައި ވަނީ 08/02/2013 ގެ 20:59 ގައި "މީ ހުނާ ވާހަކަ ދައްކާލަން ބޭނުން ގުޅާބަ" ޖަވާބުގައި ކުދިންގެ ބައްޕަ ބުނެފައި އޮތީ "މިވަގުތު ބިޒީ 10:30 އެހާކަންހާއިރު ގުޅާލާނަން އިންޝާއައްލާހު". އެހެންކަމުން އެކަމުގައި އެއްވެސް މަޖުބޫރެއް އޮތްކަމަކަށް ނުބެލެވެއެވެ.
• ހުނާގެ އުމުރުން 16 އަހަރުގައޭ ކައިވެނި ކުރީއޭ ބުނާ އިރު ކާއިވެނީގެ ސެޓްފިކުން ފެންނަން ހުރިގޮތުގައި ފުރަތަމަ ކާއިވެނި ކުދީންގެ ބައްޕައާއި ކޮށްފައި ވަނީ 08 ޖުލައި 2013 ގައެވެ. އެއީ ހުނާގެ އުމުރުން 18 އަހަރަށް އޮއްވާކަން ވެސް ޝަރުޢީ ލިއެކިއުން ތަކުން ފެންނަން އެބަހުރި. އެހެނީ މި ހުނާގެ އުފަން ތާރީޚަކީ 3 މޭ 1996 ކަން އައި ޑީކާޑުން ފެންނަން އޮވޭ. ވީމާ މިކަމުގައި ވެސް ހުނާ ހަދާފައި ވަނީ ބޮޑުވެގެން ވާބުހުތާން ދޮގެއްކަން ހާމަވޭ. މިކަން ސާބިތުވާނެ ރަސްމީ ލިއުންތައް އެބަހުއްޓެވެ.
• ހުނާ އޭނާގެ ކުދިންގެ ބައްޕަ މުހައްމަދު އަރީފު (އަސްލު ނަމެއްނޫން) އާއި ކާއިވެނި ކުރި އިރު ސުންނަތަށް އުޅޭކަން ދެއްކުމަށްޓަކާ ހުންނަނީ މޫނުބުރުގާވެސް އަޅާއިގެންނެވެ.
• ހުނާ އަރީފްއާ ކައިވެނި ކުރީ މަޖްބޫރުކޮށްގެން ކަމަށް ހުނާ ބުނާއިރު، 2013 މާރޗް މަހު ޕޮލިސްސާރވީސް އަށް މި ހުނާ ދީފައިވާ ބަޔާނަކަށް ބަލާއިރު އެ ކާއިވެނި ކުރަން އެއްވެސް ފަރާތަކުން މަޖްބޫރު ނުކުރާ ކަމަށައި އަމިއްލަ ނިންމުމެއްކަމަށް އެ ބަޔާނުގައި އޮވެއެ. ހުނާ ޕޮލީސް ސާރވީސް އަށް އެގޮތަށް ބަޔާން ދޭންޖެހުނީ ހުނާ ކުރީން ހިތާވެގެން އުޅުނު މީހަކު ޖެއްސި މައްސަލައަކާ ގުޅިގެންނެވެ. ހުނާ ކުރިން ހިތާވެގެން އުޅުނު މީހާ މައްސަލަޖެއްސީ 18 އަހަރު ނުފުރެނީސް ހުނާ މި އަރީފުއާއި ކާއިވެނި ކުރަން އުޅޭކަން އޭނައަށް އެނގި އެކަން ހުއްޓުވަން ވެގެން ކަންވެސް މިހުނާގެ އެބަޔާނުން އެގެން އޮވެއެވެ. އަދި މިހުނާ ކުރި އެކައިވެންޏަކީ ޝަރުއީ ހަމަތަކުގެ މަތީން ދިވެހިރާއްޖޭގެމާލޭގެ ފެމިލީ ކޯޓަށް ޙާޟިރުވެ ތިބެ އެކޯޓުގައި ކޮށްދީފައިވާ ކައިވެންޏެއް ކަން ފެމެލީކޯޓުގެ ލިއުން ތަކުން އެގެން އޮވެއެވެ. އަދި އެއީ ފަހަރެއްގައި ވެސް ކޯޓުން ބޭރުގައި ކައިވެނި ކޮށް ފަހުން ކޯޓުގައި ރަޖިސްޓަރީ ކޮށްފައިވާ ކާއިވެންޏެއް ނޫން ކަން ވެސް ކޯޓުގެ ލިޔެކިއުން ތަކުން ވަރަށް ސާފުކޮށް ފެންނަން އޮވެއެވެ. އަދި މިހުނާ 18 އަހަރުމުޅީން ފުރިފައި ނުވާތީވެ ކޯޓުން ކާއިވެނި ކުރުން ލަސްކުރަމުން ގެންދާތީވެ މިހުނާގެ އަމިއްލަ އަތުން ލިއެ ސޮއިކޮށް ކޯޓަށް އިންޒާރު ދީފައިވާ ސިޓީ ވެސް ކޯޓުގެ ކޯޓުގެ މިމައްސަލާއިގެ ލިޔެކިއުންތަކުން ފެންނަން ހުރިކަން ވެސް ހާމަކުރަމެވެ.
• ހުނާގެ އަމަލްތައް ހުރިގޮތުން 11/02/2014 ގައި ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ވަރިކޮށްފައި ވާކަން ވަރީގެ ސެޓްފިކެޓުން ފެންނަން އޮވެއެވެ.ހަމަ އެހެން 12/08/2014 ގައި ދެވަނަފަހަރަށް އަރީފް އާއި ހުނާ ކާއިވެނި ކޮށްފާވާކަން ސެޓްފިކޭޓުން އެގެން އޮބައޮތެވެ. އޭރު ހުނާގެ އުމުރަކީ 18 އަހަރާއި 3 މަހާއި 9 ދުވަސްކަން ވެސް ރަސްމީ ލިޔެކިއުންތަކުން ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. ކުއްޖަކުވެސް ނެތީސް ދެވަނަ ފަހަރަށް ހުނާ އަރީފާ ކައިވެނި ކުރިކުރުމުން ކައިވެނި ކުރުމަށް ހުނާއަށް އެއްވެސް މަޖުބޫރު ކަމެއް ނެތްކަން ކިތަންމެހާވެސް ރަނގަޅަށް ސާފެވެ.
• އަދި ހެވިދިލިފާ މިހުނަ ފިރިމީހާ އާއި އެކު ނަގާފައި ހުރި ގިނަ ފޮޓޯތަކަށް ބާލާއިރުގަޔާއި އަދި ރަށުތެރޭ ހާބަރަށް މިހުނާގެ ފިރިމީހާއި ގޮވައިގެން ދާއިރު ފިރިމީހާގެ ގަޔަށް އަތްމަހާލާފަ ހުންނަ ހުރުމަކީ ރަށުގެ ވަރަށް ގިނަބަޔަކަށް ފެންނަމުންދިޔަ މަންޒަރެއް ކަމީ މިދޭމީހުންގެ އޭރުގެ ޙާލަތް ވަރަށް ރަނގަޅަށް ހާމަވާ ދަލީލުތަކެކެވެ. އަދި އެރަށުގެ ފިހާރައެއްގައި  ތަންކޮޅެއް ރީތިހަންހެން ކުއްޖަކު ކައުންޓަރ ގައި އިދެއްޖެއްޔާ މިހުނާގެ ފިރިމީހާ އެފިހާރަކަށް ވަނުން މަނާ އެކުރާ ކުރުމަކީ މިހުނާ އެފިރިމީހާ ހިފަހައްޓަން ކުރާކަމެއްކަން ކޮންމެ ސަލާމަތްބުއްދިއެއް ގަބޫލު ކުރާނެ ހަގީގަތެވެ. މަޖްބޫރުން ކާއިވެނި ކޮށްގެން އުޅެ ދެމަފިރިއެއްގެ ފަރާތުން އެފަދަ މަންޒަރެއް ރަށުގެ ރައްޔަތުންނަށް ފެނިގެން ނުދާނެ ކަމީ ފާޅޫކަން ބޮޑުގޮތެއްގައި ފެންނަން އޮތްޙަގީގަތެކެވެ.
• ދެ ކުދީން ލިބުމަށްފަހުވެސް ހުނާގެ ވިޔާނުދާ ހަޑިމުޑުދާރު ފާހިޝް އަމަލުތަކަށް ކުޑަވެސް ބަދަލެއް ނައުމުން ދެވަނަފަހަރަށް ވެސް ހުނާ ވަރިކުރީކަން ވަރީގެ ގަޒިއްޔާގެ ރިޕޯޓުން ފެންނަން އެބައޮތެވެ. އަދި ވަރިކުރީ ކީއްވެގެން ކަން ކޮންކަމެއް ކުރަން އޮއްވާ ފިރިމީހާ އަށް ފެނިގެން ކަން ވެސް ވަރީގެ ޝަރީއަތްނިމުނު ގޮތުގެ ރިޕޯރޓުގައި ބަޔާން ކޮށްފަނޑިޔާތު އެނުކުތާ ފާހަގަ ކޮށްފައިވެއެވެ.
• އަރީފްއާއި ހުނާއަށް ފުރަތަމަ ދަރިފުޅު ލިބުނީ 2015 އޭޕްރީލް 15 ގައެވެ. ދެވަނަ ދަރިފުޅު ލިބުނީ 2017 އޮކްޓޯބަރ 05 ގައެވެ. ހުނާއަކީ ކުދީން ދެކެ ލޯބިން ކުދީންނަށް އެއްވެސް ސަމާލްކަމެއް ދިން އަންހެނެއް ނޫންކަން އެނގޭ ވަރަށް ގިނަ ހެކިތައްވެސް ފެންނަން އެބައޮތެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހުނާ ދެވަނަފަހަރަށް ވަރިކުރުމަށް ފަހު ރަށަށް ގޮސް އުޅުނު ދުވަސް ވަރު ހުނާގެ ފަރާތުން ކުދީން ނަށް ލިބެމުން ދިޔަ އަނިޔާތަކުގެ ސަބަބުން ޖެންޑަރ މީނިސްޓްރީ އާއި ޕޮލީސް ސާރވީސްގެ ޓީމެއް ވ. ކެޔޮދޫއަށް ގޮސް މައްސަލަ ތަހުގީގު ކުރުމަށް ފަހު ޖެންޑަރ މިނިސްޓްރީ އާއި ހުނާ އާއި 6 މަސްދުވަހުގެ ކޮންޓްރެކްޓެއް ހަދާ ހަފްތާއަކު އެއްފަހަރު ޖެންޑަރ މިނިސްޓްރީ އަށް ރިޕޯޓް ކުރާގޮތަށް ކުދީން ބެލުން ހުނާ އާއި ހަވާލު ކުރިކަން ޖެންޑަރ މިނިސްޓްރީގެ ލިޔެކުންތަކުން ފެންނަށް އެބަހުއްޓެވެ.
• ކުއްލިއަކަށް ހުވަފެނެއް ފެނިގެންހެން ހުނާ މާބޮޑަށް ކުދިންދެކެ ލޯބިވާކަން މީހުނަށް ދެއްކުމަށްޓަކާއި މީހުން މިހުނާ އަށް ކުރާފުރައްސާރަ އާއި މީހުންގެ މަލާމާތުން ރެކެންވެގެން ވަކާލާތު ކުރަމުން ދާއިރު، އެ ދެކުދީން ހުނާ ނުބަލާނެ ކަމަށްބުނެ ކުދިންގެ ބައްޕަ އާއި ކޯޓް މެދުވެރިކޮށް ހަވާލުކޮށްފާއި ވާކަން ފެމެލީކޯޓުގެ ގަޒިއްޔާ އަކުން ވަރަށް ސާފުކޮށް ފެންނަން އޮވެއެވެ. ހަމަ އެއާއިއެކު ފެމެލީކޯޓަށް ހުނާ މައްސަލަ ހުށަހެޅީ 10 ފެބްރުއަރީ 2019ގައެވެ. އެހެން އެކަން އޮތްއިރު އާއިލާއާއި އެއްވެސް ގުޅުމެއްނެތް (ވ.ކެޔޮދޫ އުލްފާ (އަސްލުނަމެއްނޫން) އާއި ހަވާލުކޮށް) ބޮޑުދަރިފުޅު ފޮށިގަނޑެއް ތާކަށް ފޮނުވާލާގޮތަށް މިރަހުކުޑަ ހިތެއްނެތް ނުބައި ނުލަފާ ހުނާ އެ 2 އަހަރުގެ ކުޑަކުޑަ ދަރި (ދޮށީ ދަރިފުޅު) 29 ޑިސެންބަރ 2018ގައި ކަނޑު މަގުން މާލެ ފޮނުވާ ކުދިންގެ ބައްޕައާއި ހަވާލު ކޮށްފައިވުމާއި އަދި 14 ޖެނުއަރީ 2019 ގައި 10 މަހުގެ ކުޑަދަރިފުޅު ވެސް ހުނާ އަމިއްލަ އަށް ގެންގޮސް ކުދިންގެ ބައްޕަ ބޮލަށްޖަހާފައި ވާކަން ފެމެލީކޯޓުގެ ޝަރިޢަތް ނިމުނުގޮތުގެ ރިޕޯޓުން ފެންނަން އެބައޮތެވެ. އެހެން ކަމުން ރަސްމީކޮށް ކުދީން ބައްޕަ އާއި ކުދިން ހަވާލުކުރަން ކޯޓަށް ހުށަހެޅީ ކުދީންގެ ބައްޕަ އާއި ކުދީން ހަވާލުކުރިތާ ކިތަންމެ ދުވަހެއް ފަހުން ކަން ވެސް އެރިޕޯޓުން ފެންނަން އޮވެއެވެ. ހަވާލާ ދެވުނު ގަޒިއްޔާއަކީ ފެމެލީ ކޯޓްގެ ނަމްބަރ)344 Fm-C/2019/ގަޒިއްޔާއެވެ. ވީމާ މިކަމުގައި ވެސް މީހުންގެ މަލާމާތުންބަރީއަވެ، ހަމްދަރުދީ ހޯދުމަށްޓަކާ ބޮޑެތި ބުހުތާން ދޮގު ތަކެއް ހަދަމުން ހުނާ ދާކަން ކަށަވަރުވެއެވެ.
• ކުދީން ބައްޕަގެ ބޮލަށް ޖެހިއިރު އެންމެ ކުޑަދަރިފުޅުގެ އުމުރަކީ 10 މަހެވެ. ބޮޑު ދަރިފުޅު ގެ އުމުރަކީ ގާތްގަނޑަކަށް 2 އަހަރެވެ. އުރަމަތި ހަޑިވަނީ އޭކިޔާފައި ކުޑަދަރިފުޅަށް ގާތުން ދިނުން ހުއްޓާލީ އެ ދަރިފުޅުގެ އުމުރުން 5 މަހުގައެވެ.
• ކުދީން ދެކޭން ކުދީން ކައިރިއަށް ކުދިންގެ މަންމަ މިހުނާ އައިސްފާހުރީ 6 މަހުން 9 މަހުން 11 މަހުން އެއްފަހަރު ކަން ކުދީންގެ ބުނުން ތަކުންނާއި ކުދީންގެ ބައްޕަގެ ބުނުމުން އެނގެއެވެ. ކުދީން ބުނަނީ "މަމް އިޒް ކަމިން އާފްޓަރ އަ ވެރީ ލޯނގް ޓައިމް" ކަމަށެވެ.
• ކުދީންގެ ބައްޕަ އަރީފް(އަސްލު ނަމެއްނޫން)އަކީ އިންޓަރ ނޭޝަނަލް ބޭރު ލައިނެއްގައި މަހަކު 12000.00 ޑޮލަރ ގެ ވަޒީފާއެއް އަދާކުރަމުން ދާމީހަކަށް ވެފައި ކުދީންގެ ބައްޕަގެ ބޮލަށް ޖެހުމުން ކުދީންގެ ބައްޕައަށް ވަޒީފާއަށް ނުދެވި މާލީގޮތުން ވަރަށް ބޮޑެތި ގެއްލުން ތަކެއްވާތީ ކުދީން ބަލާދޭތޯ މަހަކު 10000.00 ރުފިޔާގެ މުސާރަ އަކާއި އެޕާރޓްމަންޓެއް ހުނާގެ ނަންމައްޗަށް ރަޖިސްޓްރީ ކޮށްދޭނެ ކަމަށް ކުދީންގެ ބައްޕަ ބުނުމުން އެގޮތަށް އެއްބަސްވެ ގެއަށް އައިސް ދެ ދުވަސް ވަންދެން އޭނައަށް ދޭންބުނި އެޕާރޓްމަންޓްގައި ހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް އެންމެރެއަކުވެސް ހުނާ ކާއިރީގައި އެއްވެސް ކުއްޖެއް ނުނިންދަވާތީ ގޭގެ ކެމެރާތަކުން ބެލި ބެލުމުން ކޮންމެރެއަކު ފިރިހެނަކު އޭނަ ހުންނަ އެޕާރޓްމަންޓް އަށް ވައްދާތަނާއި އަދި ފަތިހު ނުކުންނަ ތަނުގެ ވީޑިއޯތައް ކުދީންގެ ބައްޕަގެ ފޯނުގައި ސޭވް ކޮށްފައި އެބަހުއްޓެވެ. ދެދުވަހު ހުރުމަށްފަހު އެގޭން ދިޔަކަންވެސް ވީޑިއޯތަކުން އެނގުނެވެ. އަދި މިހުރިހުރުމުގައި ޖެހިގެން އައި ދުވަހު ގާތްގަނޑަކަށް 15:30 ހާކަންހާއިރު މިހުނާ ކުދީންގެ ބައްޕަ މޭޒުކާއިރީގައި އިންދާ އައިސް ތިމަންނަ ވާހަކައެއް ބުނަންހޭ ތިމަންނަ އެއްވެސް ކަމަކާއި ގުޅޭގޮތުން ދޮގެއް ނުހަދަމުނޫންހޭ ބުނެފައި ބުނީ "މިކުދީންދެކެ މައިވަންތަ ލޯތްބެއް އެއްވެސް ވަރަކަށް ނުހުރެއޭ" މިހެން މިހުނާ ބުނިކަމަށް ކުދީންގެ ބައްޕަ މާތް ކަލާނގެ ގަންދީ ހުވާކޮށްފައި މިނޫހަށް ވަރަށް އަސަރާއިއެކު ކިޔާދިނެވެ
• މިދިޔަ އަހަރުގެ ބޮޑުޗުއްޓީގައި ކުދީން ގޮވައިގެން ކުދީންގެ ބައްޕަ ވ. ކެޔޮދޫއަށް ގޮސް ހުއްޓާ ހުނާ ރަށަށް ގޮސް އެއްދުވަހަކު ދެކުދީން ގޮވައިގެން މޫދަށް ދިޔަކަން ކުދީންގެ މާމަގެ ބަހުން ކުދީންގެ ބައްޕަ އަށް އެނގުމުން ކުދީން ގެ ބައްޕަ އަތިރިމައްޗަށް ދިޔައިރު ހުނާ އަށް ފޯނެއް އައިސް ގެން ހިނގައި ގަނެގެން އެ ފަތަން ނުދަންނަ ދެކުދީން އެކަނި މޫދަށް ދޫކޮށްލާފައި ދިޔަކަން ޖެންޑަމިނިސްޓްރީގެ ސްޓާފެއް ކާރީގައި ބޮޑު ދަރިފުޅު ބުނެފައި ވާކަމަމާއި އަދި ސީދާ ބޮޑުދަރިފުޅުގެ ބަހުން ވެސް އެނގެއެވެ. ބޮޑު ދަރިފުޅު ބުންޏެވެ. "ވީއާރ ލަކީ ދަޓް ޑޭޑް ކޭމް ދެއަރ، މަމް ވެންޓް އަވޭ ލީވިން އަސް އެލޯން އިންދަސީ" ކުދީންނަކީ އެއްވެސް ވަރަކަށް ފަތަން ދަންނަ ކުދީން ނޫންކަން ކުދީންގެ ބަހުން އެނގެއެވެ.
• މިދިޔަ ސެޕްޓެމްބަރ މަހުގެ ޗުއްޓީގައި ހުނާ އެތައް ވަރަކަށް އާދޭސްކޮށް ކުދީން ގޮވައިގެން ޗުއްޓީއަށް ރަށަށް ދާން އެދުމުން ކުދީން ގޮވައިގެން ރަށަށް ދިއުމަށް ފަހު އެންމެ ކުޑަ ދަރިފުލު ނިދަން ބާއްވާފައި އެ ދަރިފުޅުގެ ކާއިރިގައި މައްމަ ވަން އަވަރ ތެރޭގައި އެބަ އަންނަމޭ ކިޔާފައި ހުނާ ބޮޑުދާއިތަ އެއްގެ 12 އަހަރުގެ އަންހެން ކުއްޖެއް އެތާ ބައިންދާފާ ދިއުމަށް ފަހު ދެން އެ ކޮޓަރިއަށް ހުނާ އައީ ފަތިހުކަން ކުޑަ ދަރިފުޅުގެ ބަހުން އެނގެއެވެ. އަދި އެތާ ބައިންދާފައި އިން ކުއްޖާވެސް ކުޑަދަރިފުޅު ނިދުމުން މަޑުނުކޮށް އެތަނުން ދިޔަކަން އެނގުނެވެ. އަދި ބޮޑުދަރިފުޅު ނިދުން ހަމަޖައްސާފައި ހުރީ މާމަ ކައިރީގައި ކަމުން ކުޑަދަރިފުޅު އޮންނަން ޖެހުނީ އެކަނި މާއެކަނިކަން ވެސް ކުޑަދަރިފުޅުގެ ބަހުން އެނގުނެވެ. ކުދިން ޗުއްޓީއަށް ގެންގޮސް ކުދިންނާ އަޅާނުލާ ހުނާއުޅުނީ ފިރިހެނެއް ގޮވައިގެންކަން ވެސް ކުދީން ގެބަހުން ނާއި ރަށުގެ މީހުންގެ ފަރާތުންއެގޭ ހެކި އެބަހުއްޓެވެ.
• ވަރިކުރީ ފިރިމީހާގެ ގޭގެ 10ވަނަ ފްލޯގައި ފިރިހެނަކާއި އެކީ ކީއްކުރަން އޮއްވާ ފިރިމީހާއަށް ފެނިގެން ކަން ހުނާގެ އަމިއްލަ އަތުން ލިއެފައި ސޮއިކޮއްފާވާ ލިއުމެއް ވަރިކުރި މައްސަލަ ނިމުނުގޮތުގެ ރިޕޯޓުން ފެންނަން އޮންނަކަން އެނގެއެވެ.
• ހުނާ ވަރިކުރި އިރު އުޅެނީ މޫނުބުރުގައި އަޅައިގެން ނަމަވެސް ގިނަ ދުވަހެއްނުވެ މޫނުބުރުގާ ނަގާ ވަހުޝީ ކަންކަމުގައި އަވަދިނެތި އުޅެމުން ދާކަން ރަށުގެ ބައެއްމީހުންގެ ފަރާތުން އެނގުނެވެ. އަދި ކުދީން ދެކޭން ކަމަށްބުނެ މާލެ އައިސް މިހުނާ ދަނީ ރިސޯޓް ތަކަށް ގޮސް ހަފްތާއެއް ހާދުވަހު ހޭދަ ކުރުމަށްފަހު ރަށަށް ދާކަން މިހުނާގެ ބައްޕަ ފަރާތު ތިމާގެ މީހުންގެ ފަރާތުން އެގިގެން ދަނީ މިހުނާގެ ހެދުންތައް ބައްޕަފަރާތުގެ ބޮޑުބޭބެ އެއްގެގޭގައި ބަހައްޓާފައި ދާތީއެވެ.
• ކުދީންގެ ބައްޕަ ހުނާ ވަރިކުރީއްސުރެ އެއްވެސް މީހަކާ ކާވެނި ނުކޮށް ކުދިންނަށް ހުސްވެގެން ހުރިކަން ސާފުކޮށް ފެންނަން އެބައޮތެވެ. އަނެއްކޮޅުން ދެކުދީންވެސް ބުނަނީ "މަމް އޯލްވޭސް ލައިސް އަސް" ކަމަށެވެ.
• ކުޑަ ކުޑަ އެ ދެކުދީން ނަކީ ވަރަށް ތޫނުފިލި ކިޔެވުމަށް ވަރަށް މޮޅު ދެކުދީންކަމުން ކޮންމެ ކުއްޖެއްވެސް އުޅެނުންދަނީ އުމުރަށްވުރެ އެއްއަހަރު މަތީ ގްރޭޑެއްގައި ކަންވެސް މަޖީދިއްޔާސްކޫލްގެ ރެކޯޑްތަނުން ފެންނަށް އެބަހުއްޓެވެ. އެއީ ބައްޕައަކު ކުދީންނަށް ބަމުންދާ ގުރުބާނެއްގެ ސާބިތުދަލީލެވެ. ދިވެހި ބަހުންނާއި އިނގިރޭސި ބަހުންނާއި އަރަބި ބަހުން ފަރިތަކަމާއެކު ދެކުދީންމެ ވާހަކަ ދައްކާއުޅުމަކީ ބައްޕަގެ ލޯތްބާއި އަޅާލުން ލިބިގެން ކުދިން ތިބިކަމުގެ ހެއްކެކެވެ.
• އަރީފަކީ 24 ގަޑިއިރު ކަހަލަ ގޮތަކަށް ހަމައެކަނި ކުދީން ބެލުމަށްޓަކާ ހުސްވެގެން ހުރި ބައްޕައެއްކަން އެނގެއެވެ. އަނެއްކޮޅުން އަރީފްގެ 10 ބުރީގެ ބޮޑުގޭގެ އެންމެ އެޕާޓްމެންޓެއް ނޫން ހުރިހާތަނެއް ދެކުދީންގެ ނަމުގައި ވަނީ ރަޖިސްޓްރީ ކޮށްދީފައެވެ.

ނިންމުން:

ބައްޕައަކު ފައިސާއަށް ދަރިއަކު ވިއްކާލީކަމަށް ބުނެ ސޯޝަލް މީޑިއާއައި މާސް މީޑިއާގައި ވަކާލާތުކުރާ އަންހެނާގެ ހާލަކީމިއެވެ. މުޖުތަމައުގެ އިހުތިރާމާ ލޯބި ލިބިގެން ހުރި އަމިއްލަ ދެކުދީންގެ ބައްޕަ ފަލީހަތް ކުރަމުން ދުވާ ހުނާގެ ފަތިފުށަކީ އެއޮތީއެވެ. ހިތުހުރި ވަރަކަށް ކުދިންގެ ބައްޕަގެ އަތުން ފައިސާ ނުލިބޭން ފެށުމުން ދިމާކޮށްފާ އެހުރީ ބަދުނާމުކޮށްގެން ފައިސާ ހޯދުމަށެވެ. އަދި މި ހުނާ ވަރިކުރިތާ 6 އަހަރަށްފަހު ކުއްލިއަކަށް ކުދީންދެކެ މާބޮޑަށް ލޯއްބެއްވެގެން ހުނާ ބުމަރެއްހެން ސޯޝަލްމީޑިއާގައި އެނބުރިގަތީ  ކީއްވެގެންތޯ ބަލާލާއިރު އެދެކުދީންނަށް 10ބުރީގެ އިމާރާތެއް ކުދީންގެ ބައްޕަ ހިބަކުރި ހިސާބުން ކަން ހާމަވެގެން ދެއެވެ. ވީހިނދު މިހުނާ ކުރަން މިއުޅެނީ ކޮންކަމެއްކަން ސަލާމަތް ބުއްދިހުރި ކޮންމެ މީހަކަށް ހާމަވެއެވެ.

ބައްޕައަށްވުރެ ދޮށީ (ވކެޔޮދޫއަށް ނިސްބަތްވާ) މީހެއްލައްވާ ވ ކެޔޮދޫ އަނދިރިވާގޭގައި  ތިންލައްކަ ރުފިޔާ ހަރަދު ކޮށްގެން އެޅުވި އިމާރާތް އެހެރީ ދިމަލަށް ފެންނާށެވެ. އެތަން އެޅުވީ މިހުނަށް ބަޖިޔާވިއްކާއިގެންތޯ ނުވަތަ ކޮން އެއްޗެއް ވިއްކައިގެންތޯ އުފެދޭ ބޮޑުސުވާލުގެ ޖަވާބު ދޫކޮށްލާނީ ކިއުންތެރީން ނަށެވެ.

އުމުރުން 30 އަހަރުވާންދާއިރު ކުދީންގެ ބައްޕަ ވަރި ކުރިފަހުން އަދި މިހާތަނަށް އާއިރުވެސް އެއްވެސް މީހަކާއި ކާއިވެނި ކޮށްފާއި ނުވާކަން ފެމިލީކޯޓުގެ ލިޔެކިއުން ތަކުން ފެންނަން އޮންނައިރު ދުވަސް ދުވަސް ކޮޅުން މީހަކާއި އިނދެގެން ކަމަށް ބުނެ ތަފާތު ފިރިހެނުން ރަށަށް ގެންގޮސްފައި ވާކަން ހާމަވާން އެބަހުއްޓެވެ. ހަމައެހެންމެ މިހާރުވެސް ހުނާ އުޅެމުންދަނީ ކާވެނި ކޮށްގެން ކަމަށް ހަދާއިގެން މީހުނަށް އޮޅުވާލައިގެން ކާއިވެނި ނުކޮށް ފިރިހެނެއްގޮވައިގެން ކަން އެނގޭ ޝަފަވީހެކިވެސް އެބަހުއްޓެވެ.

ހުނާ ބޭންކުން ނަގައިފާއިވާ 30000 ތިރީސްހާސް ރުފިޔާގެ ލޯނާއި އަދި ހުނާ ހުންނަތަނުގެ ކަރަންޓް ބިލް ނުދައްކާއިގެން ކަރަންޓް ކަޑާލުމާއި ފެންބިލު ސާޅީހަކަށް ހާހަށް އެރުމާ ކުދީންގެ ބައްޕަގެ އަބުރު ކަތިލާ ފަލީހަތްކޮށް ބްލެކްމޭލް ކުރަންކުރާ މަސައްކަތާ ގުޅުމެއް އޮވެދާނެ ކަމާމެދު ސުވާލުއުފެދެއެވެ.

އަދި ހުނާއަކީ މަސްވެރި ކެއޮޅުކަމަށް ވަރަށް މޮޅުއާއިލާ އެއްގެ އަންހެނަކަށްވީއިރު އަދި މަސްބޭނުމަކީ މިހުނާ ވަރަށް ކުރާހިތްވާ ކަމަކަށްވެފައި މަހަށްގޮސް އާއިނަށް އަރާއުޅޭއިރު އުމުރުން ދުވަސްވުމުގެ ސަބަބުން ޓަޔަރުތައް ތަންތަނުން ފެންނަށްހުރެ މާސްކު އަޅާއިގެންވެސް ފީނައިގެން ވެސް އެންކޮޅެއް ނެގޭހިސާބަށް ވާޞިލް ނުވެވޭތީ މިމަސްވެކަމުގެ ޑިމާންޑް ކުޑަވުމުން އަނެއްކާވެސް ޑިމާންޑް އިތުރު ކުރެވޭތޯ މާބޮޑަށް މައުސޫމު މީހަކަށް ހެދެން ވެގެން ކުދީންގެ ބައްޕަ އަށް ބިރުދައްކާއިގެން ހުނާގެ މަގްސަދު ހާސިލް ވޭތޯ ފަށައިގެން ގެންދާ ކަންތައްގަނޑެއްކަން ވަރަށް ސާފުކޮ ހާމަވެއެވެ.

ސިއްހީ ނިޒާމު ސިޔާސީ ކުރުން ހުއްޓައިލުމަށް އަބްދުއްލާ ޝާހިދު ސަރުކާރަށް ގޮވާލެއްވުމަށް އެކްސްގައި ޝާހިދު ކުރެއްވި ޕޯސްޓެއްގައި ވިދާޅުވީ ބޭސް ސިޓީއަށް ސަލާންޖެހުން ނިމުމަކަށް ގެނެސް އައިޑީ ކާޑު ދައްކައިލުމުން ހިލޭ ބޭސްފަރުވާ ކުރެވޭ ނިޒާމަކީ އެމްޑީޕީން މި ގައުމަށް ގެނައި ހެޔޮ ވެރިކަމުގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް އަސާސް ކަމަށެވެ..

އެއްވެސް ރައްޔިތަކު ބާކީ ނުކޮށް ހެލްތު އިންޝުއަރެންސްގެ ވަށައިޖެހޭ ނިޒާމެއް އެމްޑީޕީން އެކުލަވައިލީ ސިއްހީ ހިދުމަތަކީ ހުރިހާ ރައްޔިތުން ވެސް ޝާމިލު ކުރަންޖެހޭ އަސާސީ ހައްގަކަށް ވާތީ ކަމަށް އެމްޑީޕީގެ ރައީސް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ.

އެހެން ނަމަވެސް މިއަދު ފެންނަމުން ދަނީ އެ މަންޒަރު ނޫން ކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވި އެވެ. ޝާހިދު ވިދާޅުވީ ގޮތުގައި ދިވެހި ރައްޔިތުންގެ ތެރެއިން ބަޔަކު އާސަންދަ ނިޒާމުން ބާކީކޮށް މި ހަރުދަނާ ނިޒާމަށް މި ސަރުކާރުން ގެންނަމުން މިދާ ބަދަލުގެ ހަގީގީ އަމާޒަކީ ވަކި ސިޔާސީ ފިކުރަކަށް ނިސްބަތްވުމުން މި އަސާސީ ހައްގުން މަހުރޫމު ކުރުން ކަމަށެވެ.  އަދި ބޭސް ސިޓީއަށް ސަލާން ޖެހުމުގެ ސަގާފަތް އިއާދަކޮށް ސިއްހީ ނިޒާމު ސިޔާސީ ކޮށްލުމަކީ ސަރުކާރުގެ އަމާޒުކަމަށް ޝާހިދު ވިދާޅުވިއެވެ.

ސިއްހީ ނިޒާމު ސިޔާސީ ނުކުރުމަށާއި ދިވެހި އެއްވެސް ރައްޔިތަކު ބޭސްފަރުވާގެ އަސާސީ ހައްގުން މަހުރޫމު ނުކުރުމަށް ޝާހިދު ގޮވައިލައްވައެވެ.

އެމްޑީޕީގެ ރައީސް ޝާހިދު މިމޭރުމުން އެކްސްގައި ޕޯސްޓެއް ކުރެއްވީ އާސަންދަ ނިޒާމަށް ސަރުކާރުން ގެނައި ބަދަލުތަކާ ގުޅިގެން އެ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން ހޯދަމުން އައި ބައެއް ފަރުވާ ލިބުން ހުއްޓުމާއި ހިދުމަތް ހޯދަން އުނދަގޫވުމުގެ ޝަކުވާތައް ގިނަވެފައި ވަނިކޮށެވެ.

އުސްތާޒު ހުސައިން އަބްދުއްރަހުމާންގެ ހުވަފަތް އަނބިކަބަލުން ޖީ ސްކީލާނަށް މ. ދިމްޔާތު މުހައްމަދު މުއިއްޒު ބާރާ ނުފޫޒުގެ ބޭނުންކޮށްގެން ދިން އަނިޔާގެ ވާހަކަ ފަޅާއަރުވާލުމުން އެ މުއިއްޒަކަށް ހަޖަމެއް ނުވާނެއެވެ. މުއިއްޒަށް އެކަން ހަޖަމު ނުވުމަކީ ނުހިނގާ ކަމަކަށް އެކަން ވުމެއް ނޫނެވެ. ކަމުގެ ވަށައިގެން ހުރި ހެކިތަކާއި އެކަމާ ގުޅުން ހުރި ސަރުކާރުގެ އިދާރާތަކުން ލިބިފައިވާ ކިތާބީ އަދި ޝަފަހީ ހެކިން އެކަމަކީ ހިނގާފައިވާ ކަމެއްކަން އެ ތަހުގީގީ ޖާނަލިޒަމް ރިޕޯޓުން ސާބިތެވެ. ކަމަކާ ގުޅިގެން ޝަރުއީ ހުކުމެއް ނެތުމަކީ އެކަމެއް ނުހިނގުމެއް ނޫނެވެ. 

ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމުގައި ކުރާކަމަކީ އެ ވަގުތަށް ފެންނަން ހުންނަ ހެކިތަކުގެ އަލީގައި ސިއްރުވެފައިވާ ހަގީގަތް ފަޅާއަރުވާލުމެވެ. އޭރުން އޭގެ އަލީގައި ނުފޫޒާ ބާރުގެ ބޭނުން ކޮށްގެން ކޮށްފައި ހުންނަ ކަންކަން ބަލާ ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ތަހުގީގީ ރަސްމީ އިދާރާތަކަށާއި ގާނޫނު ތަންފީޒު ކުރާ ފަރާތްތަކަށް މަގު ފެނިގެން ދެއެވެ.

އެމެރިކާގެ މަޝްހޫރު ވޯޓާގޭޓް މައްސަލަ ފަދަ އެތައް ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ނޫސްވެރިން ފެންމަތިކުރުމުން އިންސާފްގެ ކުރިމައްޗަށް ގެނެވި ފިޔަވަޅު އެޅިފައި އެބަހުއްޓެވެ. ރާއްޖޭގައިވެސް އެޒާތުގެ އެތައް ކަމެއް މީގެކުރިންވެސް ނޫސްވެރިން ފެންމަތިކޮށްފައިވެއެވެ. ތުހުމަތު ކުރެވޭ މީހުން އޭރު އެ ވާހަކަތައް ދޮގުކޮށް އިންކާރު ކުރިއެވެ. އޭގެ އެންމެ އައުލާ މިސާލަކީ އަލްޖަޒީރާގެ "ސްޓީލިންގ ޕެރަޑައިސް" އެވެ. އޭރު އޮތް ދިވެހި ސަރުކާރަށް އަލްޖަޒީރާއަށް ކަމެއް ކުރެވޭނެ ނަމަ ކަޅާކޮށާ މަސްދިނީހެވެ. މިފަހަރު "ޖީ ސްކީލާން" މައްސަލައިގައި އެވޯޑް އަތުލާ އަދަދުގެ ވެރިންނާއި ނޫސްވެރިން ހައްޔަރުކޮށް ނޫސް އުވާނުލާ މުއިއްޒަށް ނޭވާލެވޭ ކަމަކަށް ނުވާނެއެވެ. 

"ޖީ ސްކީލާން" ބޮޑު މައްސަލައަކަށް ވެގެން އުޅޭއިރު 11 ވަނަ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑް ލިބުނު އެހެން ދެފަރާތެއް ނޫސްވެރިކަމުގެ އެބުނާ މިންގަނޑާ ހިލާފުވުމުގައި އެއް ދަރަޖައިގައި އޮތް ވާހަކައެއް އެކަކުވެސް ނުދައްކައެވެ. ހަގީގަތުގައި މިވާހަކަ ދައްކަން މިޖެހުނީ އެއްޒާތެއްގެ ކަންކަން އެއްގޮތަށް ނުދެކި ތައައްސަބުން ފުރެގެން ތިބެ ވަކި ބަޔަކު ނޭވާ ހޮޅިއަށް އަޅުވަން އުޅޭތަން ފެންނާތީއެވެ. 

ކޭޕާކް މައްސަލައިގައި "މަންޑޭ" އާއި ގުޅުވައިގެން ދައުރު ނޫހުން ގެނެސްދީގެން އެވޯޑް ލިބުނު އަގުބޮޑު ދިރިއުޅުމާ ފައިސާ..... ރިޕޯޓް އެއްވެސް މައްސަލައަކަށް ނުވެއެވެ. ޝަރީއަތަށް ކުށެއް ސާބިތު ނުވަނީސް ޕީޖީއާއި ފުލުހުން ދެއްކި ވާހަކަތަކަށް ބުރަވެ މަންޑޭގެ ބަހެއްނެތި އާއްމުކުރި ރިޕޯޓްގައި މަންޑޭގެ އަނބި މީހާގެ އައިބު އަންނައުނު ތަކަށް ދަންދެން ދެއްކުން އެއްވެސް މައްސަލައަކަށް ނުވިއެވެ. ތަހުގީގީ ދާއިރާގެ އެވޯޑް އެ ރިޕޯޓަށް ލިބުނެވެ. 

އަހަރުގެ އެންމެ މޮޅު ކަވަރޭޖްކަމުގައި ވެގެންދިޔަ "މިހާރުގެ މެދުސަފުހާ: ދިވެހި ފުޓުބޯޅައިން ވައި ހިނދި، ފައިސާ ގަދަވުން" ކަވަރޭޖު ވެސް މައްސަލައަކަށް ނުވިއެވެ. ބައްސާމް އަދީލް ޖަލީލާ ގުޅުވައިގެން ހަދާފައިވާ ކަވަރޭޖަކީ ބައްސާމް ދޮގުކުރާ ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ހިމެނުނު ކަވަރޭޖެކެވެ. އެކަމަކު އެކަވަރޭޖުވެސް އެއޮތީ ބަލައިގަނެ އެވޯޑް ލިބިފައެވެ. 

"ޖީ ސްކީލާން" ވެސް އެއޮތީ ހަމަ އެގޮތަށެވެ. އޭގާ އޮތީ މ. ދިމްޔާތު މުހައްމަދު މުއިއްޒު އޭނާގެ ދޮންއަމަޔަށް ކަންތައް ކުރި ގޮތުގެ ވާހަކައެވެ. އެކަވަރޭޖު ހަދާފައި ވަނީ މަންޑޭއާއި ބައްސާމާއި އެއް ދަރަޖައިގައި މުއިއްޒު ހުއްޓައެވެ. ނޫސްވެރި ކަމުގެ ރޮނގުން ބަލަންޏާ މިބުނެވިދިޔަ އެވޯޑް ލިބުން ތިން ކޮންޓެންޓަކީ ވެސް އޭގެ ޒާތުގައި ސަތޭކައިގެ ތިނެއްޗެވެ. އެވޯޑް ހައްގު ތިނެއްޗެވެ. މަންޑޭ ރިޕޯޓާއި ބައްސާމް ރިޕޯޓް ކަމުގޮއްސާ މުއިއްޒުގެ ދޮންއަމާ ކަމުނުދާންވީ އެއްވެސް ސަބަބެއް ނެތެވެ. "ޖީ ސްކީލާން" ހާދިސާ ހިންގީ މ. ދިމްޔާތު މުއިއްޒަށް ވާއިރު އެކަމަކާ ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާއަކާ ކޮންވާބެހޭ ކަމެއް ހެއްޔެވެ. 

ބަލިހާލެއް ޖެހުމުން ޖީބުން ހަރަދުކޮށްފައި ހަރަދުކުރި ބިލްތައް ހުށަހަޅައިގެން ފަހުން އިންސުއަރެންސުން ފައިސާ ހޯދަން ކުރިޔާލާ ގާތުން ހަރަދުކޮށްގެން އިންސުއަރެންސް ހޯދުމުގެ ބޭނުމެއް ގިނަ މީހުންނަކަށް ނެތެވެ. ބޭނުންވާހާ ކަމެއް ބޭނުންވާ ވަރަށް ކުރެވޭހާ ފުދުންތެރިނަމަ އިންސުއަރެންސް ހޯދުމުގެ ބޭނުމެއް ނެތްކަމަށް ގިނަ މީހުން ދެކެއެވެ. ފާޑު ފާޑުގެ ޕެކޭޖުތަކުގައި ބައިވެރިވެގެން ކުރިއާލާ ފައިސާ ދީގެން ހެލްތު އިންސުއަރެންސް ހަދައިގެން ދިވެހިންގެ ގިނަ މީހުން އުޅެނީ އަތްމަތީގައި ބޭނުން ވަރަކަށް ހަރަދުކުރާނެ ފައިސާ ނުހުންނާތީއެވެ. 

އާސަންދަ ރިފޯމް ކުރުމުގެ ނަމުގައި މުއިއްޒު ސަރުކާރުން އެޅި ފިޔަވަޅެއްގެ ސަބަބުން ޕްރައިވެޓް އިންސްއަރެންސް ހަދައިގެން ތިބި އާއްމުންނަށް އެމީހުން ޕްރައިވެޓް އިންސުއަރެންސް ހެދުމުގެ ބޭނުން ކަނޑުވާލައިފިއެވެ. ބަލިހާލެއްޖެހިގެން ބޭސްފަރުވާއަށް އާސަންދަ ލިބެނީ ބައިވެރިވެފައިވާ އަމިއްލަ އިންސުއަރެންސުން ކަވަރުކޮށްފައި ބާކީ އޮންނަ އެއްޗަކަށް ކަމަށް ހެދުމުން ރައްޔިތު މީހާ އުފުލަން ޖެހުނު ތަކުލީފު ދެކޭށެވެ. 

އަމިއްލަ އިންސުއަރެންސް ކުންފުނިތަކުން ހެލްތު އިންސްއަރެންސް ދޭނީ ބޭސްފަރުވާއަށް ހިނގާ ހަރަދު އަމިއްލައަށް ކުރުމަށްފަހު ބިލްތައް ހުށަހެޅުމުން ކަމަށް އެވަނީ ހަދާފައެވެ. އަހަރުން އަހަރަށް ފައިސާ ދައްކައިގެން އިންސުއަރެންސް ޕެކޭޖުތަކުގައި ބައިވެރި ވެގެން މީހުން އުޅެނީ ބޮޑެތި ހަރަދުތައް ވަގުތުން ވަގުތަށް ކުރެވޭ ވަރުގެ ގާބިލުކަން ނުހުންނާތީއެވެ. ގަބޫލުކުރަން ބޭނުން ނުވިޔަސް ބޭސްފަރުވާއަށް ކުރަންޖެހޭ ހުރިހާ ހަރަދެއް ވަގުތުން އަމިއްލަ ޖީބުން ކޮށްލެވޭވަރު ތިރީހަކަށް މީހުންވެސް ރާއްޖޭގައި ތިބިކަމެއް ނޭގެއެވެ. 

މުއިއްޒުގެ ދޯހަޅި ކަންޖޫސް ސިޔާސަތުގެ ސަބަބުން ރައްޔިތުންނަށް ޖެހޭ ތަކުލީފްވަނީ ބޮޑެވެ. ވަނީ ދައްޗެވެ. މުއިއްޒު އަޅާ ކޮންމެ ފިޔަވަޅަކުން ތަރުތީބުން ހިނގަމުންދާ އެތައް ކަމެއް ބޮލާއަޅާ ނެތި ދިޔުމުގެ ބިރު ކުރިމަތި ކުރެއެވެ. މިފަހަރު އެދިމާކުރީ އާސަންދަ ރިފޯމްގެ ނަމުގައި އިންސުއަރެންސް ކުންފުނިތައް ނުހިންގޭ ވަރުކޮށްލުމަށެވެ. މުއިއްޒު އެޅި ފިޔަވަޅުން އަމިއްލަ ހެލްތު އިންސުއަރެންސް ތަކުގައި މީހުން ބައިވެރިވުން ހުއްޓާލާ، ބައިވެރިވެފައި ތިބި މީހުން އިންސްއަރެންސް ދޫކޮށްލުން ވާނީ އިތުރެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިންސުއަރެންސް ކުންފުނިތައްވެސް ޖެހޭނީ ރާއްޖޭގައި ނުހިންގާ ހުއްޓާލާ ސަންދޯކު އަޅާށެވެ.    

ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑަކީ ރާއްޖޭގެ ނޫސްވެރިކަން ކުރިއަރުވާ ނޫސްވެރިކަމުގެ ހައްގު ރައްކާތެރިކޮށް ނުފޫޒުން އެއްކިބާވެފާ މިނިވަން ނޫސްވެރިކަމަށް ހިއްވަރު ދިނުމަށް މީޑިއާ ކައުންސިލްގެ ދެވަނަ ދައުރުގައި ތައާރަފް ކުރި އެވޯޑެކެވެ. ވޭތުވެދިޔަ 11 އަހަރުވެސް އެ އެވޯޑް ދެމުން އައީ ވަރަށް އިންސާފުން ނުހަނު ހައްގު ފަރާތްތަކަށް ކަމަށް ދެކެމެވެ. ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް އެވޯޑްދެމުން ދިޔައީ އެހިނދަކަށް ގެންނަން ޖެހޭ ހެޔޮބަދަލުތައް ގެނެސް ނޫސްވެރިންގެ މުޖުތަމައު ގަބޫލުކުރާ ހަމަތަކާއި އުސޫލުތަކުގެ ތެރެއިން އިންސާފުވެރި ކަމާއެކުގައި ކަމަށް ގަބޫލުކުރަމެވެ.

11 ވަނަ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑަކީވެސް އެގޮތުގެ މަތީން ތަޖުރިބާކާރު މިނިވަން ޕެނަލަކުން އިންސާފާ ހަމައިން ދީފައިވާ އެވޯޑް ތަކެއް ކަމާމެދަކު ޝައްކެއް ނުކުރަމެވެ. އެގޮތުން މިފަހަރުވެސް އެވޯޑް ލިބުނީ ވަރަށް އެކަށީގެވާ ހައްގު ފަރާތްތަކަކަށް ކަމަށް ދެކެމެވެ. އެހެންކަމުން ނޮމިނޭޓްވެގެން އެވޯޑް ލިބުނު ތަހުގީގީ އޯޑިއޯ ވީޑިއޯ ރިފޯޓެއް ކަމުގައިވާ "ޖީ ސްކިލާން"އަކީ އެވޯޑް ހައްގު ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމުގެ މިސާލީ ރިޕޯޓެކެވެ.

އަދަދު ނޫހުން ތައްޔަރުކޮށް އާއްމުކޮށްފައިވާ އެ ރިޕޯޓަށް އެވޯޑްލިބި ތައުރީފް އޮހެން ފެށުމުން އެ ރިޕޯޓަކީ ނޫސްވެރިކަމުގެ އަހުލާގީ މިންގަނޑާ ހިލާފު އެއްޗަކަށް ހަދައިގެން ސަރުކާރުން އުޅޭ އުޅުމަކީ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑްގެ އަގުވައްޓާލާ އިތުބާރު ކަނޑުވާލަން ރައީސް މުއިއްޒު އިސްވެހުރެ ހިންގާ މުޑުދާރު ފިނޑި އަމަލެއް ކަމުގައި ދެކި އެކަން ހަރުކަށި އިބާރާތުން ކުށްވެރި ކުރަމެވެ.

ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑް ތައާރަފް ކުރުމަށް އިސްކޮށް އުޅުއްވި ބޭފުޅަކު ރައީސް އޮފީހުގެ ސްޓްރެޓެޖިކް ކޮމިއުނިކޭޝަން އޮފީހުގެ މިނިސްޓަރކަމުގައި ހުންނަވައިގެން މީޑިއާ ކައުންސިލްގެ އިތުބާރު ކަނޑުވާލުމަށާއި ނޫސްވެރިކަމުގެ މިނިވަންކަން ހަނިކުރެއްވުމުގެ ގޮތުން މީޑީއާ ކައުންސިލުން ދީފާވާ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑެއް އަތުލަން ރޭވިގެން ހިންގާ ހުތުރު އަމަލު ހުއްޓާލުމަށް އެވޯޑް ތައާރަފް ކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި އިސްކޮށް އުޅުނު މީހެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން ގޮވާލަމެވެ. އެމްއެމްސީ ގާނޫނީ ވާޖިބު އަދާކުރުމަށް ޖާގަދެއްވާ ނޫސްވެރިކަމާއި ނޫސްވެރިންގެ ހައްގުތައް ރައްކާތެރި ކޮށްދިނުމަށާއި ޒާތީ ތައައްސަބުން އެއްކިބާވެ ތަފާތު ހިޔާލަށް ޖާގަ ދިނުމަށް އިލްތިމާސް ކުރަމެވެ.

03 ނޮވެމްބަރ 2024

• ބަޖެޓުން އާންމު ރައްޔިތުންގެ ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރު މަތި ނުވާނެ. އޭގެ ބަދަލުގައި ރައްޔިތުންނާއި ވިޔަފާރިތަކުގެ ފައިސާ ސަރުކާރަށް ޓެކްސްގެ ގޮތުގައި އިތުރަށް ނަގައި، އެ ފައިސާ ސަރުކާރުން ހަރަދުކުރަނީ ރައްޔިތުންނަށް ފައިދާހުރި ކަންކަމަކަށް ނޫން. އެ ފައިސާ ގެއްލި ދަނީ ސަރުކާރުގެ އިސްރާފަށް.
• ކޮވިޑް-19އަށް ފަހު ބޭނުންވާ އިޤްތިސާދީ އިސްލާހީ އެޖެންޑާ މި ބަޖެޓުގައި ބޭނުންވާ މިންވަރަށް ހިމެނިފައިނެތް.
• މި ބަޖެޓަކީ ދަރަނި ބޮޑު ކުރާނެ ބަޖެޓެއް. 16.9 ބިލިއަން ރުފިޔާގެ އިތުރު ދަރަނި މި ބަޖެޓު ފޫބައްދަން ހޯދަން ޖެހޭ. ފައިސާ ހޯދަން ސަރުކާރު މިހާރުވެސް ފޭލިވަމުން ދާއިރު މި ފައިސާ ހޯދޭނެ ގޮތުގެ ރަނގަޅު ޕްލޭނެއް ނެތް. މި ފައިސާގެ ބޮޑުބައި ހޯދުމަށް ބަޖެޓުގައި ޖަހާފައިވަނީ ބޭރުގެ ކޮމާޝަލް ބޭންކުތަކުން ބަޖެޓް ސަޕޯޓް ލޯނު ނަގައިގެން. މިއީ ކަންބޮޑުވާ ފައިނޭންސިންގ ސްޓްރެޓެޖީއެއް.

މިހާރުވެސް ލޯނު ނުހޯދިގެން އުޅޭއިރު، ކޮމާޝަލް ބޭންކްތަކުން ފައިސާ ދޭނެކަމަށް ނިންމީ ކިހިނެއްތޯ ސުވާލު އުފައްދަވަމުން ފައްޔާޒު ވިދާޅުވީ ސަރުކާރަށް ބަޖެޓަށް ބޭރުން ފައިސާ ނުހޯދިގެން ދައުލަތުގެ ކޭޝްފްލޯ އާއި ރިޒާވް ވަނީ ދުވަހަކު އަޑިނާޅާ މިންވަރަކަށް ހީނަރުވެފައިކަމަށެވެ. މި ބަޖެޓުން މި ހީނަރުކަން ފިލުވައިދޭނެ ހައްލެއް ނުފެންނަ ކަމަށައި ފޫބައްދަންޖެހޭ މިންވަރު ބޮޑުކަމުން ނަގަން ޖެހޭ ދަރަނި ބޮޑު ފާހަގަ ކުރައްވައެވެ.

• ޓެކްސްތައް ބޮޑު ކުރުމާއި، ބަޖެޓު ފައިނޭންސް ކުރުމަށް ބެންކުގައި ހުރި ފައިސާ ސަރުކާރަށް ނެގުމުން ޕްރައިވެޓް ސެކްޓަރަށް ވަރަށް ދަތިވެފައިވާ ކަމަށާއި އަދި ނުވިތާކަށް ސަރުކާރުން ޕްރައިވެޓް ސެކްޓަރަށް ގަވާއިދުން ފައިސާވެސް ނުދައްކާކަން ފާހަގަކުރައްވާއެވެ.
• މި ބަޖެޓުން ފެންނަނީ ޕްރައިވެޓް ސެކްޓަރ އިތުރަށް ހީނަރު ކުރާނެ ތަން.
• މިއީ ސިޔާސީ ބޭނުމަށް ކައުންސިލްތަކަކީ ނުކުޅެދޭ ތަންތަން ގޮތުގައި ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނައިދިނުމަށް ކައުންސިލްތަކަށް އެއްވެސް ކަމެއް ނުކުރެވޭ ގޮތަށް އޮތް ބަޖެޓެއް. ކައުންސިލްތަކުގެ ބަޖެޓު ލާމަރުކަޒީ ގާނޫނާ ހިލާފަށް އުނިކޮށް، ލޯކަލް ކައުންސިލްތަކުގެ ބާރު ކަނޑުވާލައި، ބާރުތައް މަރުކަޒުކުރާނެ.

ދައުރުގެ ކުރީކޮޅުގައި ރައީސް މުޢިއްޒު އިތުރު ބަޖެޓް ކައުންސިލުތަކަށް ދެއްވާނެ ކަމަށް ވައުދުވި ނަމަވެސް، އެކަން ބޮލާލައި ޖަހައި، ކުރީގެ ހައުސިން މިނިސްޓަރުގެ ގޮތުގައި ހުންނެވި އިރުވެސް ކައުންސިލުތަކުގެ ބާރު ކަނޑުވާލީ ރައްޔިތުންނަށް ބާރު ނުދީ، ބަޖެޓުން ސަރުކާރުން ހިންގާ ޖަރީމާތައް އިތުރުކުރާން ވެގެންކަން ހަންދާން އައުކޮށްދެއްވިއެވެ.

• ބަޖެޓުގެ މުހިއްމު ތަފްސީލުތައް ވަނީ ނުހިމަނައި ފޮރުވާފައި:

1. މުސާރައިގެ ތަފްސީލު އަންގައިދޭ ތާވަލެއް، މަޝްރޫޢުތަކުގެ ލިސްޓެއް ބަޖެޓުގައި ހިމަނާފައި ނެތް.
2. ސަރުކާރުގެ ސިއްރުވެރި ސިޔާސަތު ބަޖެޓުންވެސް ފެނޭ.
3. މަޝްރޫޢުތަކުގެ ލިސްޓް ފޮރުވުމުން ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުން މަޖިލީހުގެ މެންބަރުންނަށް ސަރުކާރު ޖަވާބުދާރީ ކުރެވޭނެ ގޮތެއްވެސް ނެތް.

• ރައްޔިތުންގެ އުއްމީދުތަކުގައި ކެރިގެން ކުލަޖައްސައިދެވޭނެ ޕްލޭނެއް ނެތް. ސަރުކާރު ދަނީ ރައްޔިތުންނާ ދުރަށް. ރައީސް މުޢިއްޒު ވީ ބޮޑެތި ވަޢުދުތައްވެސް މި ބަޖެޓުގައި ނުހިމެނޭ. އެކަން ބަޖެޓުގެ ތަފްސީލަކުން ނަންބަރަކުން ފެންނާނަކަށް ނެތް.

2025ގެ ބަޖެޓަކީ ރައީސް މުޢިއްޒު އުނބަށް ޖަހައި ވައުދާ ހިލާފުވި ބަޖެޓެއްކަމަށާއި ރައްޔިތުންގެ އުއްމީދުތަކުގައި ކޮޅުފައިން ޖަހާ ބަޖެޓެއްކަމަށް ފައްޔާޒު ވިދާޅުވެއެވެ. މި ބަޖެޓުން މި ފެންނަނީ އިގްތިސާދީ މާލީ ކަންކަން މެނޭޖް ނުކުރެވި، ތިމާމެންނަށް ނުވާ ވަރުގެ ކަމަކާ ބޮލުގައި އެޅިގެން ނުކުރެވިގެން އުޅޭތަންކަމަށްވެސް އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވެއެވެ. މިއީ ދިވެހި ރައްޔިތުންނަށް ހައްގު މިންވަރެއް ނޫން ކަމަށް އެމްޑީޕީގެ ޗެއަރޕާސަން ވިދާލުވެއެވެ.

ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑް 2023ގެ ފަނޑިޔާރުންގެ ގޮތުގައި އުޅުނު މީހުންނަކީ އުޑެއް ބުޑެއް ހަމައެއް ލަމައެއް ނޭގުނު ބަޔަކީ ހެއްޔެވެ. ތިމާމެންނަށް ކުރެވުނީ ކިއްކަން ނޭނގޭވަރު ވަލުބުޑު ނުކެނޑޭ ބަޔަކީ ހެއްޔެވެ. ނޫސްވެރި ކަމުގެ ރޮނގުގައި މަވަރެއް ނެތިގެން އިންސާފުގެ ތަރާދުގައި އިށީންއިރު ވަށައިގެން ހުރި ކަންކަމަށް ނުބަލާ ބަޔަކު ބުނިހާ އެއްޗެއް ހަދަން ކަންކަމާ ހަވާލުވާއިރު ކަމުގެ ބޮޑުކަން ނޭނގޭ ވަރަށް ގަމާރީހެއްޔެވެ. 

2023ގެ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑް ދޭނެ ފަރާތްތައް ކަނޑައެޅި ފަނޑިޔާރުން ހަމަ ހޭގާތިބެގެން ނޫން ހެއްޔެވެ. މޫނުގައި ޗޯކުޖަހައިގެން ވަރުގެ ކޮޅަށް ހެދިގެން ގޮސް ބަޔަކަށް އެވޯޑްދީ ބައިސާ ކަނޑާފަހުން ގޯހެއް ހެދިއްޖެކަން ފަނޑިޔާރުންނަށް އެގެން ޖެހެނީ ރައީސް އޮފީހަށް ގެންގޮސް ކުރުދޮށިން ދިނީމާ ހެއްޔެވެ. ގޯސްކޮށް ކަމެއްކޮށްފާ އެހެން ބައެއްގެ ބޮލަށް ކަނޑާލާ ނެރޭ ބަޔާނަކުން ކަންކަން ފުލެއް ނުބެއްދޭނެއެވެ. 

ނޫސްވެރިކަމަށް ފުންނާބު އުސްކަމުން ދެފައިކައިރި ނުވެގެން އުޅޭ ބަޔަކު އިންސާފުކޮށް ނިންމާ އެވޯޑް ދީފައިވާ ކަމެއްގައި ބަލަންވާ ވަރަށް ނުބަލާ ގޯސްތަކެއް ހެދިކަމަށް މާފަހުން އިއުތިރާފް ވުމަށްވުރެ ހުތުރު މުޑުދާރު ކަމެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. ތިމާމެންނަކީ ކަންކަމުގައި ބަލަންވާ ވަރަށް ނުބަލާ ހިތުހުރި އެއްޗެއް ހަދާބައެއް ކަމަށް ބުނާނީ ގައިމު ވަރެއް ވެގެންތާއެވެ. 

ނުފުޒާއި ބާރާއި ފައިސާ އާއި ޖެހުމުން ރަނގަޅަށް ކޮށްފައި އޮތް ކަމެއް ނަމަވެސް ގޯސްކޮށް، އަމިއްލައަށް ކުރިކަންތަކާ ދެކޮޅަށް ބަޔާން ނެރެންވާނެތާއެވެ. ކިތަންމެ ރަނގަޅަށް ކަންކޮށްފައި އޮތަސް ކިތަންމެ ބޮޑު ހަގީގަތެއް ނަމަވެސް މުއިއްޒަށްޓަކާ އަމިއްލަ ނަޒާހަތްތެރިކަންވެސް ކަތިލައިލީތާއެވެ. ނޫސްވެރިކަމުގެ އަހުލާގީ މިންގަނޑޭ އަބުރޭ ދޮންއަމައޭ ކިޔަނީ ކީއްވެގެންކަން އޮޅެގެން އުޅޭ އެކަކުވެސް މިގައުމަކު ނެތެވެ. 

މީޑިއާ ކައުންސިލުން ވެސް ހާވާން އެފެށީ އެހަޑިއެވެ. މީގެ އެގާރަ އަހަރު ކުރީން މާތް މަގްސަދެއްގައި ފެށި ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑް ލިބުނުހާ ފަރާތްތަކުގެ އަގުވައްޓާލާ ނަޒާހަތްތެރިކަން ވެއްޔާ މޮޑެލަނީއެވެ. ރައީސް މުއިއްޒު ދޮގެކޭ ބުނާ ކޮންމެ ކަމަކީ ތެދަށް ހަދަން ނަކަސްތާޅާއިރު ބަރަހަނާވެ ތިޔަފުޑާލަނީ ބަސްބުނުމާއި ހިޔާލުފާޅު ކުރުމުގެ އަސާސީ ހައްގެވެ. އިޖުތިމާއީ މިންގަނޑާ ހިލާފު އެއްޗަކަށް "ދޮންއަމާ" ރިޕޯޓަށް ފިޔަވަޅު އަޅަން ޖެހެނީ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑްދީފައެއް ނޫނެވެ.   

އިވެސްޓިގޭޓެޑް ޖާނަލިޒަމަކީ ހަސްމުން ހާޒިރުކޮށްގެން ޝަރީއަތެއް ކުރާހެން ކުރާކަމެއް ނޫނެވެ. މައުލޫމާތު ހޯދާ ލިބިގަތުމުގެ ގާނޫނުގެ ދަށުން މައުލޫމާތު ހޯދާހެން ޖަރީމާ ހިންގާ ކަމަށް ނުވަތަ ހިންގި ކަމަށް ތުހުމަތުކުރާ ފަރާތަށް ލިޔެގެންނާއި ސުވާލުކޮށް އެފަރާތުގެ ބަސް ހޯދައިގެން ފަސްކާފު ހަމަކޮށްގެން ކުރާކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. ފޮރުވިފައިވާ ހަގީގަތް ހާމަވާނެކަމަށް ބާރުލިބޭ ހެއްކާއި ގަރީނާ ހޯދާ އެއްކޮށް ފޮރުވިފައިވާ ހަގީގަތް ހާމަކޮށްދޭ ނޫސްވެރިކަމަކީ އިންވެސްޓިގޭޓެޑް ޖާނަލިޒަމެވެ. 

ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމުން ހާމަކޮށްދޭ ހަގީގަތަށް، ހަގީގަތް ފަރުވައިގެން އުޅޭ ފަރާތުން އިންކާރު ކުރާނެއެވެ. ދޮގުކުރާނެއެވެ. ދެކޮޅު ހަދާނެއެވެ. ކުށްވެރިވެސް ކުރާނެއެވެ. ރައީސް މުއިއްޒަށް ވެގެންވެސް އެއުޅެނީ އެހެނެވެ. މުއިއްޒުގެ ދޮންއަމަޔާ މެދު އަމަލު ކުރިގޮތް ފަޅާއަރާ ބަރަހަނާވީއެވެ. ދޮންއަމާގެ ހަގީގަތް ހާމަކުރި ނޫހާއި ނޫސްވެރިން މުއިއްޒަކަށް ކަމަކު ނުދާނެއެވެ. މުއިއްޒަށް ކަމުދިޔަސް ނުދިޔަސް އެހަގީގަތް ބަދަލެއް ނުވާނެއެވެ. ދޮންއަމާ އަށް ކަންކުރި އިހާނެތިގޮތް އެހުރީ ދިމާލަށް މިހާރު ހާމަވެފައެވެ. 

ނޫސްވެރިކަމުގެ އަހުލާގީ މިންގަނޑޭ އަބުރޭ ކިޔައިގެން ހޭނުބަހައްޓާ ސަރުކާރުން ދޮންއަމާގެ ވާހަކަ ދައްކަނީ މުއިއްޒު ވެރިކަމުގައި ހުރީތީއެވެ. ހުސްވި މަހު ކޮށިއަރައިގެން އުޅުނީ " ބެލްކަނި" ފެނިގެންނެވެ. އަނެއްކާ މިހާރު ދޮންއަމާ ރިޕޯޓް މާ ބޮޑު އެއްޗަކަށް ވެގެން ވާހަކަ ދައްކާއިރު އިންވެސްޓިގޭޓެޑް ޖާނަލިޒަމްގެ ނަމުގައި "ވަގުތު" ނޫހުން އައްޑު އަތޮޅުގެ އެތައް ބައެއްގެ (ތިޔަބުނާ) އަބުރެއް ދީނީ ހައްދުފަހަނައެޅި މީހުންގެ ނަމުގައި ވަނީ ކަތިލާފައެވެ. 

ރާއްޖޭގެ މަޝްހޫރު ނޫހެއްގެ ނޫސްވެރިންތަކެއް މަސާޖްޕާލާތަކުގެ އަޑި ހޯދުމުގެ ނަމުގައި އެތަންތަނަށް ވަދެ އަމިއްލައަށް ކަސްބީންގެ ހަށިގަތް ވާހަކަވެސް އޮތީ ދައްކާފައެވެ. މޭކަޕްކޮށްގެން ސަލާން ޖަހަން އުޅުނު ނޫސްވެރިންގެ ބައެއްގެ ވާހަކަވެސް އޮތީ އާއްމުކޮށްފައެވެ. ސިޔާސީ ވެރިއެއްގެ ފައިވަޅުގައި ތެޔޮ ދެމިވާހަކަވެސް ތަހުގީގް ބަޔާންތަކާއެކު ވަނީ ރާއްޖޭގެ ނޫހެއްގައި ގެނެސްދީފައެވެ. އަލްޖަޒީރާ އިން "ސްޓީލިންގ ޕެރަޑައިސް" ވެސް ގެނެސް ދިނެވެ. މިހުރިހާ ފަހަރަކު ރައްދުވާ ފަރާތުން ދޮގުކޮށް އިންކާރުކުރިއެވެ. 

މިހާރު ޖީ ސްކީލާން (ދޮންއަމާ) އާކަމަކަށް ވެގެން މޭބޮޑުވެގެން އަބުރޭ އަހުލާގީމިންގަޑޭ ކިޔައިގެން އުޑުގަޖެހި ބިމުގަޖެހުމުގެ މާނައެއްނެތެވެ. ކިތަންމެ ނޫން ކަމަށް ހަދައިގެން އުޅުނަސް އިންވެސްޓިގޭޓެޑް ޖާނަލިޒަމް ދެކެ ވަގުންނާއި ގޮށްމުށު ސަރުކާރު ބިރުގަންނާނެއެވެ. 

އާދަމް އާޒިމް މޭޔަރކަމާ ހަވާލުވެ ވަޑައިގެން އިރުވެސް ހުޅުމާލޭ ރައްޔިތުންނަށް ދޭންޖެހޭ ހިދުމަތްތައް ނުދެވި އޮތްކަމަށާއި އަދިވެސް އެކަން އޮތީ އެހެން ކަމަށް އާޒިމް ވިދާޅުވެއެވެ. ހުޅުމާލޭގެ ރައްޔިތުން ކުންފުންޏެއްގެ ދަށުގައި ތިބެން ޖެހޭނެ ކަމަކަށް އާޒިމް ގަބޫލެއް ނުކުރައްވައެވެ. 

ހުޅުމާލެ މާލެސިޓީ ކައުންސިލްގެ ދަށަށް ގެނައުމަށް ގިނަކަންތައް ތަކެއް ރައީސް މުއިއްޒުގެ މޭޔަރ ކަމުގައި ކުރައްވާފައިވާއިރު މުއިއްޒުގެ ވެރިކަމެއްގައި އެކަންނުވެ އަހަރެއް ވެގެން ދިޔުމަކީ އާޒިމް ގަބޫލުކުރައްވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ރައީސް މުއިއްޒު އެހާބޮޑަށް ކުރައްވަން ބޭނުންފުޅުވެ ވަޑައިގެން ކަމެއް ނުވެގެން އެދަނީ ސަރުކާރު ތެރޭގައި ބޮޑެތި މައްސަލަތަކެއް ހުރެގެން ކަމަށް މޭޔަރ އާޒިމް ދެކެވަޑައިގަނެއެވެ.

ރައީސް މުއިއްޒު ބޭނުންފުޅުވިޔަސް އެކަން ނުވެގެން އުޅެނީ އެޗްޑީސީން ހުޅުމާލޭގެ ކަންކަން ސިޓީ ކައުންސިލަށް ދޫކޮށްލަން ބޭނުން ނުވެގެން ކަމަށް ބެލެވޭކަމަށް އާޒިމް ވިދާޅުވެއެވެ. ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ އައްޔަނުކުރައްވާފައި ތިބޭ ބަޔަކު ރައީސް ބޭނުންފުޅުވެ ވަޑައިގަންނަވާ ކަމެއް ނުކުރާކަމީ ހިތާމަ ކުރަންޖެހޭ ކަމެއް ކަމަށް މޭޔަރ އާދަމް އާޒިމް ވިދާޅުވިއެވެ. 

"ގާނޫނު ތަންފީޒުކުރަން ބުނީމާ އެކަން ނުކުރާން ތިބިި މީހުން އެތަންތާ އެބަތިބި މިއަދު. އެއީ ވަރަށް ބޮޑު މައްސަލައެއް" ކަމަށް މާލޭ މޭޔަރ ވިދާޅުވިއެވެ. މާލެ ސިޓީގެ މޭޔަރ އާދަމް އާޒިމް މިމޭރުމުން ވާހަކަފުޅު ދެއްކެވީ ރާއްޖޭގެ ޓީވީ ޗެނަލަކަށް ދެއްވި އެކްސްކްލޫސިވް އިންޓަވިއުއެއްގައެވެ. 

ރައީސް މުއިއްޒު ބޭނުން ނޫން ގޮތަކަށް މީޑިއާ ކައުންސިލުން އެވޯޑް ދީގެން މީޑިއާ ކައުންސިލް ހޫނު ފެނަށް ވައްޓާލައިގެން އުޅޭއިރު ގިނަ މީޑިއާތަކުން އަޅާކަހާވެސް ނުލައެވެ. އަދަދު ނޫހުން މިދިޔަ އަހަރު ނެރުނު ތަހުގީގީ ވީޑިއޯ ރިޕޯޓެއް ކަމުގައިވާ " ޖީ ސްކީލާން" (ދޮންއަމާ) އަކީ އެންމެ މޮޅު ތަހުގީގީ ޑޮކިއުމެންޓްރީ ކަމުގައިވެގެން އެވޯޑް ދިނުމަކީ މީޑިއާ ކައުންސިލުންކުރި ބޮޑު ފާފައަކަށް މުއިއްޒު ހެދުމުން އެކަމުގެ ދިފާއުގައި ތެދުވާނެ މީޑިއާއެއް ނޫސްވެރިއެއް ނެތެވެ. މުއިއްޒުގެ ކުލީ މީޑިއާތަކުން އެކަން ސިފަކުރަނީ މުއިއްޒުގެ އަބުރު ކަތިލުމެއް ކަމަށެވެ. ދިމާލަށް ފެންނަން ހުރި ހަގީގަތްތައްވެސް އެ މީޑިއާތަކުން ސިފަ ކުރަނީ ޔޯލަ ވާހަކައެއް ގޮތަށެވެ. 

މީޑިއާ ކައުންސިލަކީ މީޑިއާތަކުން އުފައްދާފައި އޮންނަ މިނިވަން މުއައްސަސާއަކަށް ވާއިރު މީޑިއާ ކައުންސިލާއި އަދަދު ނޫހުގެ މިނިވަންކަމަށް ރޭވިގެން ސަރުކާރުން ހަމަލާދޭ ދިނުން ހުއްޓުވަން ޗުއްޕު ބުނުމުގެ ކެރުންވެސް މިހުންނަނީ ބޮޑެތި މީޑިއާތަކުން ސިފަކުރާ "ހީރަސް ނިއުސް" ކަހަލަ ފޮޅިއަކަށެވެ. ވާނީ އެހެންތާއެވެ.

ދޮންއަމާ ޑޮކިއުމެންޓްރީއަކީ ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމަށް ނުވަންޏާ ރާއްޖޭގައި ކުރެވޭނެ ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ނަންހުރި ނޫހަކުން މީގެ ދެތިން އަހަރުކުރިން އައްޑު އަތޮޅުގައި ހައްދުފަހަނައެޅުން އޮތް މިންވަރު ސިފަކޮށްދޭން ކުރިކަމަކީވެސް ތަހުގީގީ ނޫސްވެރިކަމެއް ނޫނެވެ. ވަކި މީހެއްގެ ކަމެއްވީމާ އަބުރު ކަތިލުމަށްވެފައި އެހެން ބައެއްްގެ މައްޗަށް ކުރާ ތުހުމަތު ހައްގުތެދަށްވާ ނޫސްވެރިކަމަކީ ބާރާއި ދޭ ފައިސާއާއި ގުޅިފައިވާ ކުލީ ނޫސްވެރިކަމުގެ ސިފައެކެވެ. 

11 ވަނަ ނޫސްވެރި ކަމުގެ އެވޯޑަކީ ނޫސްވެރިކަމުގެ އެތިކްސްއާއި ހިލާފަށް ދިން އެވޯޑަކަށް ސިފަކޮށްގެން މުއިއްޒުގެ ކުލީ ބައިގަނޑުން ސިފަ ކުރިޔަސް ހަގީގަތަކީ އެޔެއްނޫނެވެ. މޯލްޑިވްސް މީޑިއާ ކައުންސިލުން ބަލަންޖެހޭ ހަމަތަކަކުން ބަލާ އެވޯޑް ދޭންނުޖެހޭ ފަރާތަކަށް އެވޯޑެއް ނުދޭނެއެވެ. ނޫސްވެރިކަމުގެ އެވޯޑަކީ އެކަކު ދެ މީހަކު އެކަނި ތިބެލާފައި ދޭއެއްޗެއް ނޫނެވެ. އެކަން އެންމެ ރަނގަޅަށް އެނގޭނީ މީޑިއާތަކަށެވެ. ކައުންސިލުން ދިން އެހެން އެވޯޑްތައް ބަލައިގަނެ އެވަރެއް ނެތިގެން އުފާފާޅުކޮށް މަރުހަބާ ކިޔާފައި "ދޮންއަމާ" އަށް ލިބުނު އެވޯޑާއި ގުޅުވައިގެން ސެލްފް ރެގިއުލޭޓަރީ މީޑިއާ މުއައްސަސާ (އެމްސީސީ)ގެ މިނިވަންކަމަށް މުއިއްޒު ފާޅުގައި އަރައިގަންނަ އިރު ގިނަ މީޑިއާ ތަކުގެ ލޯ ކަނުވެއްޖެއެވެ.  

މީޑިއާ ކައުންސިލްގެ ރައީސްއަކީ ޕީއެސްއެމްގެ މުއައްޒަފަކަށް ވީތީ ޕީއެސްއެމްގައި އޮތް އޭނާގެ ވަޒީފާއިން މުއިއްޒުގެ ގޮށްމުށުގެ ބާރުގައި އޭނާ ވަކިކޮށްފިއެވެ. މީޑިއާއާއި ދެކޮޅަށް މުއިއްޒު އަޅާ ގައިރުގާނޫނީ ފިޔަވަޅުތަކާއި އަރައިގަންނަ މީޑިއާގެ މިނިވަންކަން ހުއްޓުވަން ބަސްބުނަން ގިނަ މީޑިއާތައް ބިރުގަނެއެވެ. މުއިއްޒު މިޑިއާތަކަށް ކުރާ ގޯނާއާއި ދެކޮޅަށް ޗުއްޕު ބުންޏަސް އެ މީޑިއާތަކަށް އެސްއޯއީތަކުން ދޭ މަހުއެތިކޮޅު ވަގުތުން ކަނޑާލާނެކަން ޔަގީނެވެ. ހުރިހާ މީޑިއާތަކެއްހެން މުއިއްޒު ވަނީ ފައިސާގެ އަޅުންނަށް ހަދާ އަޅުވެތިކޮށްފައެވެ. ސަރުކާރުން ފައިސާ ނަގައިގެން ނޫސްވެރިކަން ކުރާ ހުރިހާ މީޑިއާތަކަށް މި ފަހަރު ގޯސްވާނީ އަދަދު ނޫހާއި މީޑިއާ ކައުންސިލެވެ.  

ސައިންޓިފިކް ނަމުން އިލިއުސިން އިންޑިކާ ކިޔާ ހުޔަށް އާންމުކޮށް ކިޔާއުޅެނީ ގޫސް ގްރާސްއެވެ. ރާއްޖޭގެ އެކި ރަށްރަށުގައި އެކިނަމުން މުހާތަބުކުރެވޭ ގޫސް ގްރާސްއަށް މިލިޔުމުގެ ބޭނުމަށްޓަކާ ކިޔާނީ އަސްދޫނިހުއިގެ ނަމުންނެވެ. އަސްދޫނި ހުޔަކީ ބޭނުމެއްނެތް ބޭކާރު ކުނިގަނޑެކޭ ހީވިޔަސް އަސްދޫނިހުއިގެ މުހިންމުކަމާއި ބޭނުންތެރިކަން އިންސާނާގެ ހަށިގަނޑަށް ވަރަށް މުހިންމެވެ. އެތަކެއް ބައްޔެއްގެ ފަރުވާ އަސްދޫނިހުއީގައި ވެއެވެ.

އަސްދޫނިހުއި ނުވަތަ ގޫސް ގްރާސް

ގޫސް ގްރާސް އަކީ ތަފާތު ވެށިތަކުގައި ފަސޭހައިން ހެދޭ، ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގެ ގޯތިގެދޮރުން އާންމުކޮށް ފެންނަ ހުޔެކެވެ. މިހުޔަކީ ބަލާބެލުމަށް މާ މުހިންމު ނޫން ބާވަތެއްގެ ހުޔެއް ކަމުގައި ފެނުނު ނަމަވެސް ވަރަށް ގިނައިން ބޭސްވެރިކަމުގެ ބޭނުންތައް ހުރި ހުޔެކެވެ. ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރުކުރުމާއި، އެންޓި-އޮކްސިޑެންޓް އާއި ހަކުރު ބައްޔަށް ފަރުވާކުރުމާއި، އެލަރޖީ ކުޑަކުރުމާއި އަދި ކުޑަކަމުދާ ނިޒާމްގެ ފަރުވާތައް އޭގައި އެކުލެވެއެވެ. އަސްދޫނިހުއި ބޭނުންކޮށްގެން ތައްޔާރުކުރާ ސައިން ވަރަށް ގިނަ ބަލިތަކަށް ފަރުވާ ހޯދައެވެ.

ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ސިއްހަތަށް ކުރާ ފައިދާ:

• ކެންސަރު ރައްކާތެރިވުމާއި ފަރުވާ: ގޫސް ގްރާސްގައި ގިނައިން ހުންނަ އެންޓި-އޮކްސިޑެންޓްތަކަކީ ކެންސަރާ ދެކޮޅަށް މަސައްކަތްކުރާ މުހިންމު އެއްޗެކެވެ. އެންޓި-އޮކްސިޑެންޓްތަކުން ހަށިގަނޑުގައި ހުންނަ ގެއްލުންދޭ ފްރީ ރެޑިކަލްތައް ނައްތާލައެވެ. މި ފްރީ ރެޑިކަލްތަކަކީ ކެންސަރު ސެލްތައް އުފެދުމަށް މަގުފަހިވާ އެއްޗެކެވެ. ގަވާއިދުން ގޫސް ގްރާސް ސައި ބުއިމަކީ ކެންސަރު ޖެހުމުގެ ފުރުސަތު ކުޑަކުރުމަށް އެޅިދާނެ ފިޔަވަޅެކެވެ.
• އޯވަރީ ސިސްޓް އަދި ފައިބްރޮއިޑްގެ ވޭން ލުއިކުރުން: ގޫސް ގްރާސްގައި ހުންނަ ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރުކުރާ ބާވަތްތަކުގެ ސަބަބުން އޯވަރީ ސިސްޓް އާއި ފައިބްރޮއިޑްގެ ސަބަބުން ދިމާވާ ރިއްސުމާއި ދުޅަވުން ކުޑަކުރެއެވެ. ކޮންމެ ދުވަހަކު މި ސައި ބުއިމުން މި ކަހަލަ ބަލިތަކުގެ އަލާމާތްތައް ލުއިކޮށްދީ، އަންހެނުންގެ ނަސްލު އުފެއްދުމުގެ ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރުކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ.
• ކިޑްނީ ބަލީގެ އެހީތެރިކަން: ކުޑަކަމުދިއުން އިތުރުކޮށްދީ ހަށިގަނޑުން އިތުރުވާ ފެނާއި ލޮނު ނައްތާލުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. ހާއްސަކޮށް ކިޑްނީގެ ބަލިތަކުން ސަލާމަތްވުމަށް މަސައްކަތްކުރާ މީހުންނަށް ކަމަކީ ވަރަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ. އެއީ ހަށިގަނޑުގެ ދިޔާތަކެތި ބެލެހެއްޓުމަށާއި ދަބަރު ކުޑަކުރުމަށް އެހީތެރިވާތީއެވެ.

• ހަކުރު ބަލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުން: ގޫސް ގްރާސްގައި ހުންނަ ހަކުރު ބަލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ބާރު ހަކުރު ބަލި ހުންނަ މީހުންނަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. ގޫސް ގްރާސް ސައި ބޭނުން ކުރުމުން ލޭގައި ހުންނަ ހަކުރުގެ މިންވަރަށް ރަނގަޅު އަސަރުކުރާތީ، ގޫސް ގްރާސް ސައިއަކީ ހަކުރު ބަލި ބެލެހެއްޓުމުގެ ޕްލޭނަަކަށް ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ. އަސްދޫނިހުއިން ޖުމްލަކޮށް ގުލްކޯސް ކޮންޓްރޯލް ރަނގަޅުކޮށްދެއެވެ.
• ލޭމަނާކުރުމާއި ފާރުތައް ފަސޭހަކުރުން: ފާރުތައް އަވަހަށް ރަނގަޅުކުރުމަށާއި ލޭ އައުން ހުއްޓުވުމަށް، ފިސްކޮށްލާފައިވާ ގޫސް ގްރާސް ސީދާ އެ ސަރަޙައްދަކަށް އުނގުޅާލާށެވެ. މީގައި އެކުލެވޭ ތޮބައީ ސިފަތަކުން ލޭ ގަނޑުގަތުމަށާއި ފާރު ރަނގަޅުވުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ.
• ޕެރަސައިޓްސް ދެކޮޅަށް ބޭނުން: ގޫސް ގްރާސްގައި ގުދުރަތީ ގޮތުން ހުންނަ ބޮޑުކަމުދިޔުން ފަސޭހަވުމުގެ އަސަރުތަކުން ޕެރަސައިޓްސްގެ އިންފެކްޝަންތަކަށް ފަރުވާކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. ބޮޑުކަމުދިއުން ފަސޭހަކޮށްދޭތީ، މައިދައާއި ގޮހޮރުގެ ތެރެއިން ޕެރަސައިޓްސް ބޭރުކުރުމަށް އެހީތެރިވެ، ހަޖަމުކުރުމުގެ ދުޅަހެޔޮކަން ރަނގަޅުވެއެވެ.
• ނިއުމޯނިއާއިން އަރައިގަތުން: އަސްދޫނިހުއިގެ މޫތަކުން ހަދާ ސަޔަކީ ނިއުމޯނިއާއާ ދެކޮޅަށް ބާރުގަދަ ފަރުވާއެކެވެ. މި ސައި ގަވާއިދުން ބުއިމުން ނިއުމޯނިއާގެ އަލާމާތްތައް ވަރަށް ބޮޑަށް މަދުވެ، އަރައިގަތުން އަވަސްވެއެވެ. ގިނަ ފަހަރު މީގެ ނަތީޖާ ދުވަސްތަކެއްގެ ތެރޭގައި ފެންނަން ފަށައެވެ.
• ލޭމައްޗަށްދިޔުން ކޮންޓްރޯލްކުރުން: ލޭ ދައުރުވާ ނިޒާމަށް އެހީތެރިވެދީ ލޭމައްޗަށްދިޔުން ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. ގަވާއިދުން އަސްދޫނިހުއި ސައި ބުއިމުން ދުޅަހެޔޮ ކަމުގައި ލޭގެ ޕްރެޝަރ ހިފެހެއްޓުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ.
• ހުން ދަށްކުރުން: ހުން އައިސްފައިވާ މީހުންނަށް އަސްދޫނިހުއިން ލުއި ލިބެއެވެ. މި ގަހުގެ މޫތަކުން ހަދާފައިވާ ސައި ބުއިމުން ހަށިގަނޑުގެ ފިނިހޫނުމިން ދަށްކޮށް ހުމުގެ އަލާމާތްތައް ކުޑަކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ.
• ކަނޑައިގެން ދާތަންތަނަށް ފަރުވާކުރުން: އަސްދޫނިހުއި ފިއްތާލާފައިވާ ފަތްތަކުން ހަދާފައިވާ މަލަމެއްހެން ބޭރުބަދެލުމުން ދުޅަވުމާއި ރިހުން ކުޑަކޮށް، ރަނގަޅު ކަނޑައިގެންދާ ތަންތަން ފަސޭހަކޮށް ދެއެވެ. 

ތައްޔާރުކޮށް ބޭނުންކުރާނެ ގޮތް:

ބޭސްވެރިކަމުގައި އަސްދޫނިހުއި ބޭނުންކުރުމަށް ތައްޔާރުކުރާ ގޮތް ފަރުވާކުރެވޭ ބައްޔަކާ ގުޅިގެން ކުޑަކޮށް ތަފާތުވެއެވެ:

• ހަކުރުބަލި، ކިޑްނީ ބަލި، ލޭމައްޗަށް ދިޔުން އަދި ހުން ފަދަ އެތެރޭގެ ބަލިތަކަށް، ފަތްތަކުން ނުވަތަ މޫތަކުން ސައި ހެދުމަށް ލަފާދެވެއެވެ. ބައި ލީޓަރު ފެނަށް މުށެއްހާ އަސްދޫނިހުއި ލައިގެން 3 މިނިޓެއް ހާއިރު ކައްކާ ދުވާލަކު އޭގެ އެއް ތަށި ފެން ބުއިމަށް ލަފާދެވެއެވެ.
• ފާރުތަކާއި ކަފައިގެން ދިޔުން ފަދަ ކަންކަމަށް ބޭރުން ބޭނުންކުރުމަށް، ތާޒާ ފަތް ފުޑައިގެން މަލަމެއް ބަދެލާނީއެވެ. ފާރު ގަނޑުގައާއި ކަޑައިގެން ގޮސްފައިވާ ހިސާބުގައި ރަގަޅަށް ޖައްސަންވާނެއެވެ.

ގޫސް ގްރާސް ފަރުވާއެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަތުން:

ސިއްހީ މައްސަލަތަކަށް ބާރުގަދަ ގިނަ ފަރުވާތަކެއް އަސްދޫނިހުއި ބޭނުންކޮށްގެން ހޯދިދާނެކަން ހާމަކޮށްދެއެވެ. ކޮންމެ ބައްޔަކަށްމެ ހާއްސަގޮތަކަށް އަސްދޫނިހުއި ތައްޔާރުކުރުކޮށް ބޭނުންކުރާނެ ގޮތްތައް ދެނެގަތުމުން ބޭކާރު އެއްޗެއްގޮތުގައި ދެކެމުންއައި ފައިދާހުރި މި ހުއިގެ ފުރިހަމަ ބޭނުން ހިފިދާނެއެވެ. އަދި ދުޅަހެޔޮކަމުގެ އާދަތަކުގެ ތެރެއަށް މި ގަސް ވައްދައިގެން ސިއްހީ ދުޅަހެޔޮކަން އިތުރުކުރެވިދާނެއެވެ.

ސިޔާސީ ވެރިއަކު ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް ވަކަލާތު ކުރުމާއި ހެކިބަސްދިނުން ގޯސްވާ ސަބަބެއް ވިސްނާވިސްނާ ވެސް ބޮލަކަށް ނުވަނެވެ. ދައުލަތުގެ ތެރޭގައި ހިނގާ ކޮރަޕްޝަނާއި ފަސާދައިގެ ކަމެއްގައި ދައުލަތުގެ މުއައްޒަފަކު ދައުލަތާ ދެކޮޅަށްދޭ ހެއްކެއްވެސް އެހެންވީމާ ގަބޫލު ކުރެވިގެން ނުވާނެތާއެވެ. ދައުލަތުގެ ތެރޭގައި ވައްކަމާއި ކޮރަޕްޝަނާ ފަސާދަ ސިއްރުކުރަން ޝަރީއަތުން އިތުރު ތަޅެއް ލާދިނީ ނޫންބާވައެވެ. ވިސްލްބްލޫ ގާނޫނާއި އެންޓިކޮރަޕްޝަން ގާނޫނު ފަދަ ގާނޫނުތަކުގެ ވާގިނެތުމުގެ ސަބަބަކަށް ސިޔާސީ މީހަކު ސަރުކާރާ ދެކޮޅަށް ވަކާލާތު ކުރުން ހުއްޓުވުން ނުވާނެބާވައެވެ. 

މައްސަލައެއްގައި ދައުލަތުން ދައުވާ ކުރުމަކީ ދިފާއުގައި ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ދައުލަތުގެ މަގާމެއްގައިހުރި މީހަކު ވަކާލާތު ކުރުމުގެ ހައްގުން މަހުރޫމް ކުރެވޭނެ ކަމެއްނޫނެވެ. ތުހުމަތު ކުރެވޭ ފަރާތުން ދިފާއުވުމަށް ހޯދާ ދިފާއީ ވަކީލަކީ ވަކާލާތު ކުރުމުގެ ހުއްދަ އޮންނަ މީހެއްނަމަ އެ ވަކީލަކު ޕްރޮފެޝަނަލީ ދިފާއީ ގޮތުން މީހަކަށް މަސައްކަތްކޮށް ކޮށްދިނުން މަނާ ކުރެވިގެން ނުވާނެއެވެ. ދިފާއީ ވަކީލުންގެ ހައްގަކީ ކޮންމެ މީހަކަށްމެ އަސާސީ ހައްގެކެވެ. 

ފަނޑިޔާރުންގެ ކުރިމަތީގައި ދައުލަތާއި ދައުވާ ލިބޭ މީހާގެ ތަފާތެއް ނުއޮންނާނެއެވެ. ވަކީލުން ބަލައިގަތުމަށް އޮންނަ ހަމައިން ބަލައިގަނެގެން ކުރިއަށްދާ މައްސަލައެއްގާ ވަކީލު ބަލައިގެން އިރުވެސް އޮތް ހާލަތެއް ހަމައެގޮތަށް އޮއްވާ ޝަރީއަތެއްގެ މެދުތެރޭން ދިފާއީ ވަކީލު ބަލައި ނުގަތުމަކީ އަސާސީ ހައްގަކަށް އަރައިގަތުމަކަށް ނުވާނެ ހެއްޔެވެ. 

ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ވަކާލާތު ކުރާތީ ސިޔާސީ މީހަކަށް ފިޔަވަޅު އަޅާނީ ސިޔާސީ މަގާމު ދިން ފަރާތުންނެވެ. ކޯޓަކުން ނޫނެވެ. ރައިސުލްޖުމްހޫރިއްޔާ ބޭނުންނަމަ ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ވަކަލާތުކުރާ ސިޔާސީ މީހާ ސިޔާސީ މަގާމުން ދުރުކުރެވިދާނެއެވެ. ސިޔާސީ މީހަކަށްވީތީ ދިފާއީ ވަކީލަކަށް ނުވެވޭ ގޮތަށް އުސޫލެއް ހަމަޖެހިގެން ދިޔުމަކީ އަދުލުވެރިކަމާ ދެކޮޅު ކަމެކެވެ. އިސްލާމީ ޝަރީއަތުގައި ދަރިންނާ ދެކޮޅަށް މައިންބަފައިން ދޭހެކި، މައިން ބަފައިނާ ދެކޮޅަށް ދަރިންދޭ ހެކި ބަލައިގަނެވޭއިރު ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ސިޔާސީ މީހަކު ވަކާލާތު ކުރުން މަނާ ކުރުމަކީ ހަމަޖެހޭ ކަމެއްބާވައެވެ.  

ބަންގްލަދޭޝްގެ ކުރީގެ ބޮޑުވަޒީރު ޝެއިހު ހަސީނާގެ 15 އަހަރުގެ ވެރިކަމުގައި، އެ ގައުމުގެ ބޭންކިންގ ސެކްޓަރުން 17 ބިލިއަން ޑޮލަރު ބޭރުކޮށްފައިވާ ކަމަށް ބަންގްލަދޭޝް ބޭންކުގެ ގަވަރުނަރު އަހްސަން މަންސޫރު ވަނީ ތުހުމަތުކުރައްވާފައެވެ. މި ވާހަކަ އޭނާ ވިދާޅުވެފައިވަނީ ފައިނޭންޝަލް ޓައިމްސްއަށް ދެއްވި އިންޓަވިއުއެއްގައެވެ.

މަންސޫރުގެ އިންޓަވިއުގައި ވިދާޅުވިގޮތުގައި، މި ފައިސާ ބޭރުކުރުމުގައި ބަންގްލަދޭޝްގެ އިންޓެލިޖެންސް އޭޖެންސީ ކަމަށްވާ ޑައިރެކްޓަރޭޓް ޖެނެރަލް އޮފް ފޯސަސް އިންޓެލިޖެންސް (ޑީޖީއެފްއައި) ގެ މެންބަރުން ބައިވެރިވެފައިވާ ކަމަށްވެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، މި ފަރާތްތަކުން ވަނީ ބޮޑެތި ބޭންކުތައް ހިފައި، ސިސްޓަމެޓިކްކޮށް ފައިސާ ބޭރުކޮށްފައެވެ.

ގަވަރުނަރު މަންސޫރު ވިދާޅުވި ގޮތުގައި، މި ފައިސާ ބޭރުކޮށްފައިވަނީ އައު ހިއްސާދާރުންނަށް ލޯނު ދޫކުރުމާއި، އިމްޕޯޓް އިންވޮއިސްތައް އިންފްލޭޓްކުރުން ފަދަ ގޮތްގޮތުންނެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވި ގޮތުގައި މިއީ ބައިނަލްއަގުވާމީ މިންގަނޑުތަކުން ވެސް ބޭންކިންގ އެންމެ ބޮޑު ވައްކަމެވެ.

މި ހިޔާނާތުގައި އެސް އަލަމް ގްރޫޕްގެ ބާނީ އަދި ޗެއަރމަން މުހައްމަދު ސައިފުލް އަލަމްގެ ނަން ގަވަރުނަރު ވަނީ ހާއްސަކޮށް ފާހަގަކުރައްވާފައެވެ. އެހެންނަމަވެސް، އެސް އަލަމް ގްރޫޕުން ވަނީ މި ތުހުމަތުތައް ދޮގުކޮށް، އެއްވެސް އަސާސެއް ނެތް ވާހަކަތަކެއް ކަމަށް ބުނެފައެވެ.

ޝެއިހު ހަސީނާގެ ވެރިކަމަށް ވަނީ ވޯޓު ވައްކަމާއި، އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކަށް އަނިޔާކުރުމާއި، ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ކޮރަޕްޝަން ހިންގުމުގެ ތުހުމަތުތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހިފައެވެ. މިހާރު ވަގުތީ ސަރުކާރު ހިންގަވަމުން ގެންދަވާ ނޯބަލް ލޯރިއެޓް މުހައްމަދު ޔޫނުސް ވަނީ ކުރީގެ ސަރުކާރުން ނަހަމަ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށްފައިވާ ފައިސާ އަނބުރާ ހޯދުމަށް މަސައްކަތް ކުރައްވާނެ ކަމަށް ވިދާޅުވެފައެވެ.

ބަންގްލަދޭޝްގެ ކުރީގެ ބޮޑުވަޒީރު ޝެއިހު ހަސީނާގެ ވެރިކަން ވެއްޓުނީ 2024 ވަނަ އަހަރުގެ ޖެނުއަރީ މަހުގެ 7 ވަނަ ދުވަހު ބޭއްވުނު އާންމު އިންތިހާބަކާ ގުޅިގެންނެވެ. މި އިންތިހާބުގައި ވޯޓު ވައްކަމާއި އިދިކޮޅު ފަރާތްތަކަށް ފުރުސަތު ނުދިނުމުގެ ސަބަބުން ބައިނަލްއަގުވާމީ މުޖުތަމައުގެ ފާޑުކިޔުންތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ. މީގެ އިތުރުން، ގައުމުގެ އިގުތިސާދީ ހާލަތު ދަށަށް ދިއުމާއި، ކޮރަޕްޝަންގެ މައްސަލަތައް އިތުރުވުމާ ގުޅިގެން ރައްޔިތުންގެ ނުރުހުން އިތުރުވެ، މަގުމައްޗަށް ނުކުމެ އިހުތިޖާޖުކުރަން ފެށިއެވެ.

މި ހާދިސާތަކާ ގުޅިގެން ހަސީނާ ވަނީ 2024 ވަނަ އަހަރުގެ އޯގަސްޓް މަހުގެ 5 ވަނަ ދުވަހު އިންޑިއާއަށް ފިލައިގެން ގޮސްފައެވެ. މިހާރު ބަންގްލަދޭޝް ހިންގަމުން ދަނީ ނޯބަލް ލޯރިއެޓް މުހައްމަދު ޔޫނުސްގެ ވަގުތީ ސަރުކާރަކުންނެވެ.

ހުދުމުހުތާރު ވެރިކަމެއް ކޮށްލެވޭނީ ގަބު ގަމާރުން ބަސްކިޔަން ތިބެގެންތާއެވެ. އެހެން ކަމުން ކަމެއް ރަނގަޅުކުރުމަށް މުއިއްޒު ސަރުކާރާ އެކަކުވެސް ވާހަކަ ދެއްކުމުގެ މާނައެއް ނެތެވެ. ޑިމޮކްރަސީއާއި ބުއްދީގެ ހަމައަކީ މި ސަރުކާރުން ގަބޫލުކުރާ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. ގަބޫލު ކުރާނެ އެއްޗެއްވެސް ނޫނެވެ. 

" ބޮޓޭކޯ" ފަލާހު "ކޮންސިއޫއޫއޫ.. މަބަލް" ވެގެން މަޖިލީހުގައި ބިލް ހުށަހަޅާ ހިސާބަށް ގޮސް ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ މަޖިލިސް ބަރަހަނާ ވިޔަކަސް ހެޔޮތާއެވެ. ދޮގު ހެދުމާއި އޮޅުވާލުމާއި ރިޝްވަތުން މުޅި ގައުމު ފަސާދަކޮށް ގައުމު އިނދަ ޖައްސާލަނީ އެނގިހުރެއެވެ. ބޭނުމެއްގައެވެ.

ރާއްޖޭގައި މީހުން ޢާމްދަނީ ހޯދަން ކޮށްއުޅޭ ހުރިހާކަމަކަށް ސަރުކާރު ދަނޑި ބާނައިގެން ސަރުކާރުން އެކަންކަން ކުރަން ދިމާކޮށްފައި އެހުރީކީވެސް އޮޅުމަކުން ނޫނެވެ. މަސްވެރިކަމާއި ދަނޑުވެރިކަމާއި އިމާރާތްކުރުމާއި ޓެކްސީ ދުއްވުމަށް ދާންދެން ސަރުކާރުން ކުރާކަންކަމަށް ހަދަން އެއުޅެނީ ރައްޔިތަކަށް ހެވެއް އެދިގެން ނޫނެވެ. އާއްމު ވިޔާފާރިތަކާއި އާއްމުން އާމްދަނީ ހޯދަން ކުރާ މަސައްކަތްތައް ހުއްޓުވާ ރައްޔިތުން ނިކަމެތި ކޮށްލުމަކީ މުއިއްޒުގެ މައިގަނޑު ބޭނުމެވެ.

ކަރަންޓާއި ފެން ބިލު ބޮޑުކޮށް ބާޒާރުގެ މުދަލުގެ އަގުތައް އުފުލުވާ އާސަންދަ ލިބުން ދަތިކޮށް ހަނިކޮށް ހަދަނީ ރޭވިގެންނެވެ. ޒަމާނީ އާލާތްތަކުގެ ޓެކްސް ބޮޑުކޮށް ޓެކްނޮލޮޖީގެ ފަހުގެ ހިދުމަތްތައް އާއްމު މީހާއަށް ނުހޯދޭ ވަރަށް އަގުތައް ބޮޑުކޮށްލާ ބައްތިފޯނާއި ރަށު ބޫތަށް ގުޅުންތައް ތިރިކޮށްލުމަކީ މުއިއްޒުގެ ނިޔަތެވެ. ތަނަވަސް ފޯރުންތެރި ދިރިއުޅުމެއް އާއްމު ރައްޔިތުން އުޅުނަ ނުދިނުމަށް ޓޫރިޒަމް ޓެކްސްތައް ބޮޑުކޮށްގެން ދަށްފަންތިއާއި މެދު ފަންތީގެ ގެސްޓުން ނާންނަވަރު ކޮށްލައިގެން ގެސްޓު ހައުސް ވިޔަފާރިއާއި ރަށު ފަތުރުވެރިކަން ފުޑާލަނީއެވެ. އަންނަ އަހަރަށް ހުށަހަޅާ ބަޖެޓުން ކުރަން މިއުޅެނީ ކީއްކަން ވަރަށް ސާފުކޮށް އެހުރީ ފެންނާށެވެ.  

ހަގީގަތަކީ ސަރުކާރު ތުނބުން ވެއްޓޭ ބަތްފުކެއް ނޫނީ ރައްޔިތު މީހާއަށް ނުލިބޭ ގޮތްހަދާ ބަނޑުފުރާނަ މުއްތިކުރުން ނޫން ކަމަކަށް ނުވިސްނޭ ވަރަށް ރައްޔިތުން ބިންމަތިކޮށްލުމަކީ މުއިއްޒުގެ މުޅި ވިސްނުމެވެ. އޭރަކުން ރައީސް ވިދާޅުބަސްފުޅަށްވުރެ މަތީ ގާނޫނެއް ހަމައެއް ނޯންނާނެއެވެ. ޗެކް އެންޑް ބެލެންސާއި އަދުލަކީވެސް އިންސާފަކީވެސް އެވަގުތަކަށް މުއުއްޒު ބޭނުންވާ ގޮތެކެވެ. 

ރައްޔިތުންނަށް އޮތް ހައްގަކަށްވާނީ ނަމެއްގައި ބާއްވާ އިންތިހާބުތަކުގައި މުއިއްޒު އެދޭ ގޮތަކަށް ވޯޓް ދިނުމެވެ. މުއިއްޒު ހާމަ ކުރަން ބޭނުން އެއްޗެއް ހާމަކޮށް ސިއްރުކުރަން ބޭނުން ކަމެއް ސިއްރުކުރުމުން ރައްޔިތުންނަށް އޮތީ އަހާ ކިޔަމަން ގަނެގެން ތިބުމެވެ. އެކަމަކު ބުނަން ހެއްޔެވެ. ރައްޔިތުން މުއިއްޒާ އަރާ ހަމަކުރާނެއެވެ.

މީޑިއާ ކައުންސިލަކީ ސަރުކާރުގެ ބާރެއް ނުފޯރާ ގޮތަށް އޮތް ހަމައެކަނި ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާއެވެ. އެކައުންސިލަކީ ރައީސް ބޭނުން ވުމުން މެންބަރުން ވަކިކުރެވޭ ތަނެއް ނޫނެވެ. މަޖިލީހުގެ ރުހުންލިބިގެން މެންބަރުން ތިބޭ ތަނެއްވެސް ނޫނެވެ. މީޑިއާ ކައުންސިލަކީ ނޫސް އެޖެންސީތަކުން ވޯޓު ލިބިގެން އުފެދިފައި އޮންނަ ކައުންސިލެކެވެ. މީޑިއާ ކައުންސިލަކީ އަމިއްލަ ޒާތުގައި މަސައްކަތް ކުރާ މިނިވަން މުއައްސަސާއެކެވެ. މީޑިއާ ކައުންސިލަށް ސަރުކާރުގެ ނުވަތަ ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ ނުޒޫފު ފޯރުވޭނެ ހަމައެކަނި ގޮތަކީ ކައުންސިލްގެ ގާނޫނަށް ބަދަލު ގެނައުމެވެ. 

މިހާރު ގާނޫނު އޮތްގޮތުން މީޑިއާ ކައުންސިލަށް ސިޔާސީ ނުފޫޒެއް ނުފޯރުވޭނެއެވެ. ރައީސް ބޭނުންވުމުން ބޭނުންހާ ކަމެއް ބޭނުންހާ ގޮތަކަށް އެކައުންސިލަކުން ނުކުރުވޭނެއެވެ. އެހެން ކަމުން މީޑިއާ ކައުންސިލާއި ބްރޮޑްކާސްޓިންގ ކަމިޝަން އެއްކޮށްލުމުގެ ވާހަކަ ދޭތެރެ ދޭތެރެއިން މަޖިލީހުގައި ފެންމަތިވެއެވެ.

ސިޔާސީ ނުފޫޒު މީޑިއާ ކައުންސިލްގެ މައްޗަށް ނުފޯރުވޭތީ އެ ކައުންސިލަކީ މެންބަރުންގެ މުސާރަ އެންމެ ކުޑަ މުއައްސަސާއަށް އޮންނަނީ ހަދާފައެވެ. ދައުލަތުގެ ބަޖެޓުންވެސް އެންމެ ކުޑަ ބަޖެޓެއްދޭ މުއައްސަސާއަކީ މީޑިއާ ކައުންސިލޭ ބުނުމަކީ ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ. 

އެއްވެސް އިރެއްގައި މީޑިއާ ކައުންސިލަކީ ސަރުކާރުގެ ރުހުމާއި ތާއިދު ލިބޭ މުއައްސަސާއެއް ނޫނެވެ. ސަރުކާރުން ބޭނުންވާހާ ގޮތްގޮތަށް މީޑިއާތަކަށް ފިޔަވަޅުއަޅާ މީޑިއާގެ މިނިވަންކަން ސަރުކާރު ބޭނުންވާހާ ގޮތަކަށް ކޮންޓްރޯލުކޮށް ނުދޭތީ އަބަދުވެސް އޮންނަނީ ބޭނުންނެތް މުއައްސަސާއެއްގެ ގޮތުގައި ދައްކައިގެން އުވާލުމުގެ ބިރުދައްކާފައެވެ.

ސަރުކާރުގެ ނުފޫޒު މީޑިއާތަކުގެ މައްޗަށް ހިންގަން ބޭނުންކުރާ ހަތިޔާރަކީ ބްރޮޑްކާސްޓިންގ ކޮމިޝަނެވެ. ބްރޮޑްކާސްޓިންގ ކޮމިޝަނަކީ މެންބަރުންނަށް ބޮޑު މުސާރަދޭ މަޖިލީހުން އައްޔަނުކުރާ ބައެއްކަމުން މަޖިލީހުގެ މެޖޯރިޓީ އޮންނަ ޕާޓީއެއްގެ ޕަޕެޓެއްގެ ގޮތުގައި ބްރޮޑްކާސްޓިންގ ކަމިޝަން މަސައްކަތް ކުރުވައެވެ. 

ރައީސް އޮފީހުން ބޭނުންވާ ގޮތަށް މީޑިއާތަކަށް ފިޔަވަޅު ނާޅައިގެން މީޑިއާ ކައުންސިލާމެދު ނުރުހުންވެފައިވާ ދަނޑިވަޅެއްގައި "ދޮންއަމާ"އަށް މީޑިއާ އެވޯޑް ދިނުމަކީ މުއިއްޒުގެ ރުޅިފަޅައިގެން ދާނެކަމެކެވެ. މުއިއްޒުގެ މުށުތެރޭގައި އެޅިހާބަތަކަށް ރިހަވެފައި އޮތް މަޖިލީހުން މީޑިއާ ކައުންސިލް އުވާލާކަށް ދެން ލަހެއް ފަހެއް ނުވާނެއެވެ. އެކަމަކު ރައްޔިތުން މުއިއްޒާ އަރާހަމަ ކުރާނެއެވެ.  

ބަގާވާތަކުން ރައީސް ނަޝީދުގެ ވެރިކަން ވައްޓާލާ ރައީސް ނަޝީދުގެ ވެރިކަމުގައި ކޮށްފާހުރި އެތައްކަމެއް އެފުށް މިފުށަށް ޖަހާލީ ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތިއެވެ. އާޒިމާ ޝުކޫރު އިސްވެހުރެ ދައުލަތަށް ވަހީދު ސަރުކާރުން ދިން އެންމެ ބޮޑެތި ގެއްލުމަކީ ވެފައިހުރި އެގްރިމަންޓްތައް ގާނޫނާ ހިލާފަށް ބާތިލު ކުރުމެވެ. ޖީއެމްއާރު އެގްރިމެންޓް ބާތިލު ކުރުމުން ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި 300 މިލިޔަން ޑޮލަރ ދައްކަން ދިވެހި ދައުލަތުން ޖެހުނެވެ. އެ ގޮތަށް ރާއްޖޭގެ އެތައް ކުންފުންޏަކާއެކު އޭރު ހަދާފައިވާ އެތައް އެގްރީމެންޓެއް ޑރ. ވަހީދު ވެރިކަމާއި ރައީސް ޔާމީނު ވެރިކަމުގައި ގާނޫނާ ހިލާފަށް ބާތިލު ކޮށްފައިވެއެވެ.

އުތުރު ޕްރޮވިންސްގެ ފެރީ ހިދުމަތް ދިނުމަށް ސަރުކާރުން ދީބާޖާ އިންވެސްޓްމަންޓްއާއި އެކުގައި ވެފައިވާ އެއްބަސް ވުމަކީވެސް ޖަޒްބާތުގައި ހަމައެއް ލަމައެއް ނެތި ގާނޫނާ ހިލާފަށް ވަހީދު ސަރުކާރުން ބާތިލުކުރި އެގްރިމެންޓެކެވެ. 30 މެއި 2013ގައި އެ އެގްރިމެންޓް ބާތިލުކޮށް އެއްވެސް ކަމެއްނޫން ކަމަށް ހަދައިގެން އެމީހުން ތިބިއިރު ބަޔަކަށް ފޫނުބެއްދޭވަރުގެ ބޮޑު ގެއްލުމެއް ދެވުނުކަން އިހުސާސްވެސް ނުވެއެވެ. 

އެގްރިމެންޓް ބާތިލު ކުރި ދުވަހުއްސުރެ ދީބާޖާއިން ދިޔައީ ލިބުނު ބޮޑުގެއްލުމަށް ބަދަލު ހޯދަން ހުއްޓުމެއްނެތި މަސައްކަތް ކުރަމުންނެވެ. އެގްރިމެންޓް ބާތިލުކުރުން ބަލައި ނުގަންނަކަމަށާއި، ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި 156 މިލިޔަން ޑޮލަރަށްވުރެ ބޮޑުއަދަދެއް ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ހޯދުމަށް ހަމަ އެ ދުވަހު ސަރުކާރަށް ދީބާޖާއިން ހުށަހެޅިއެވެ. އޭގެ ފަހުން އެތައް ޝަރީއަތެއް ހިނގާ ސްޕްރީމް ކޯޓުން ނިހާއީ ހުކުމެއް ނެރެފައިވާ އެ މައްސަލާގައި ދީބާޖާ އިންވެސްޓްމަންޓަށް ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ދިނުމަކީ ގޯހެއްކަމަށް މިހާރު އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލަށް ވެއްޖެއެވެ. 2013 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ސަރުކާރުން އުފައްދައިގެން އުޅޭ އެ ބޮޑު މައްސަލަ އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލް ނިޔާޒީއަށް ގޯހަކަށްވީ ސަރުކާރުން އެއްބަސްވުމާ ހިލާފުވެގެން ދީބާޖާއިން ކޯޓަށްގޮސް ޝަރީއަތް ހިންގަން ފެށީމައެވެ. 

ދީބާޖާއަށް ދައުލަތުން ބަދަލުދިނުމުގެ މައްސަލައަކީ ނެތް މައްސަލައަކަށް ހަދަންއުޅުނަސް އެހެނެއް ނުހެދޭނެއެވެ. ގާނޫނީ ހަމަތަކުގެ މަތިން ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ދޭންޖެހޭ މިންވަރު ސްޕްރީމް ކޯޓުން އޮތީ ތަސައްވަރުކޮށް ނިންމާފައެވެ. ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ދައުލަތުން ދީބާޖާއަށް ދައްކަންޖެހޭ އަދަދަކީ ހަމަތިބެފައި ޖަހާލި އަދަދެއް ނޫންނެވެ. އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލާއި ސަރުކާރު ގަބޫލުކުރާ އޮޑިޓް ފާމަކުން ކަށަވަރުކޮށްފައިވާ އަދަދު ތަކެކެވެ. އަނެއްކޮޅުން ބަދަލު ނަގާ ދިނުމުގައި ސްޕްރީމް ކޯޓުން ބަލާ މިންގަޑު ތަކާއި އެއްގޮތަށް ސްޕްރީމް ކޯޓުން ބަދަލު ނަގާދޭނެ ސާފު މިންވަރެއް އޮތީ ނިންމާފައެވެ. ކޮންމެ ގޮތަކަށް ބެއްޔަސް ޝަރީއާތް މެދުވެރިކޮށްގެން މައްސަލަ ހައްލު ކުރާނަމަ 348.9 މިލިޔަނަށްވުރެ ކުޑަމިންވަރެއް ދައުލަތުން ދީބާޖާއަށް ދިގެން ފަރުނުޖެއްސޭނެކަން ގާނޫނީ މާހިރުންނާއި އޮޑިޓަރުންގެ ލަފާތަކުން އޭރު ސަރުކާރަށް އޮތީ ކަށަވަރުވެފައެވެ.

ސްޕްރީމް ކޯޓުން ސިވިލް ކޯޓަށް މައްސަލަ ތަހުވީލު ކުރުމުން އޭރުގެ ސަރުކާރުން ދެވަނަ ވިސްނުމަކަށް ދިޔައީ އުޑުގައި ޖެހިފައި ބިމުގައި ޖެހުނަސް ދީބާޖާއަށް 348.9 މިލިޔަން ނުދީ ޝަރީއަތުގައި ދައުލަތަށް ދިފާއު ނުވެވޭނެކަން ހަބީރުންގެ ލަފާތަކުން ޔަގީން ވެގެންނެވެ. ކޯޓުން ބޭރުން ސުލްހަވެރި ހައްލެއް ހޯދުމަށްވުރެ މޮޅު އެހެން އެއްވެސް ގޮތެއް ދައުލަތަށް ނެތިގެންނެވެ.

ކޯޓުން ބޭރުގައި ދެފަރާތް އެއްބަސްވެ ދައުލަތަށް އެންމެ ގެއްލުން ކުޑަ ސުލްހަވެރި ހައްލު ހޯދުމުގައި ރައީސް ސޯލިހުގެ ވެރިކަމުގައި ރިއާޔަތްކޮށް ގޮތްނިންމީ ހަމައެކަނި ދަތުރު ފަތުރާއިގުޅޭ މައި އެއްބަސްވުމަށެވެ. ރައީސް އޮފީހުން ނިންމާ ދެފަރާތުން އެއްބަސްވެފައިވަނީ ސެޓްލްމެންޓް އެގްރިމަންޓްގައި ސަބްލީޒް އެގްރިމަންޓަށް ބަދަލު ނުދޭގޮތަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް ސެޓްމެންޓް އެގްރިމެންޓްގައި ސަބްލީޒް އެގްރިމަންޓް ވެސް ހިމަނާފައިވާ ކަމަށް ބުނެ އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލް ވަނީ ހަގީގަތް އޮޅުވާލާފައެވެ.

ހަމައެކަނި މައި އެގްރިމަންޓަށް ބިނާކޮށް ދީބާޖާއާއި އެކު ކޯޓުން ބޭރުގައި މައްސަލަ ހައްލުކޮށް ބަދަލުގެ ގޮތުގައި 64 މިލިއަން ރުފިޔާ ބަދަލެއްގެ ގޮތުގައި ދޭން އެއްބަސްވީ އެއްބަސްވުމަކީ ދައުލަތަށް ދިން ގެއްލުމެއް ގޮތުގައި ސިފަކޮށް އޮޑިޓަރ ޖެނަރަލް ވަނީ ރައްޔިތުންނަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އޮޅުވާލާފައެވެ. 

އުތުރު ޕްރޮވިންސްގެ ފެރީގެ ހިދުމަތާއި ގުޅިގެން ދިބާޖާއާއި އެކު ސަރުކާރުން ވީ އެއްބަސްވުން ބާތިލު ކުރުމުން އޭގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި 348.9 މިލިޔަން ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި 64 މިލިޔަން ދިނުމަށް ސުލްހަވެރި އެއްބަސްވުމެއް ހަދާ 12 މިލިއަނަށް ވުރެ ގިނަ ރުފިޔާ ދޫކުރިއިރު އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލް ނިޔާޒީ ހުންނެވީ އެއްޗެއް ހިއްޕަވައިގެން ބާއެވެ. އޭރު އޮޑިޓެއްކޮށް ރިޕޯޓެއް ނެރެ ވަކިގޮތަކަށް އަމަލުކުރަން އަމުރެއް ނުނެރެ ހުރެފާ ކުއްލިޔަކަށް ވެރިކަން ބަދަލުވެ މުއިއްޒާއި އުޝާމު އެދޭ ގޮތަށް ރިޕޯޓެއް ނެރެދިނީ އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލްގެ މުސްތަގިއްލުކަން ކޯދުލާ އެރީހެއްޔެވެ. ދީބާޖާ އަށް ބަދަލު ދިނުމުގެ ކަންކަން މާފަހުން އޮޑިޓްކުރިހެން، ގާސިމްގެ ވިލާ ކުންފުންޏަށާއި ނޫމަޑިއަށާއި އެނޫން އެތައް ބަޔަކަށް ބަދަލު ދިން އިރު އޮޑިޓް ނުކޮށް އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލް އޮންނެވީ ކޯމާއެއްގައި ހެއްޔެވެ. 

އަޖައިބެއް ނުވާނެ ހެއްޔެވެ. މުއިއްޒު ވެރިކަމަށް އެރިގޮތަށް އަރާ ބަދަލުދޭ ކޮމެޓީއާއި އުސޫލު އުވާލިޔަސް އޭރު ހެދިހާ އެގްރީމެންޓްތައް ހުރީ ހުރި ގޮތަށެވެ. އޭގެން އެއްވެސް އެގްރިމެންޓެއް އުވައެއް ނުލައެވެ. އެހެން ކަމުން އެއްބަސްވުމާ އެއްގޮތަށް އަމަލުނުކޮށްގެ ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ވިޔަސް ދައުވާ ކުރުމަކީ އޮތް ގާނޫނީ ހައްގެކެވެ. ލިބިގެންވާ ހައްގެއްގެ ދަށުން ދީބާޖާއިން ދައުވާ ކުރީމާ ލޮނުމަދުކައިގެން ގިތެލެއް އެބުރި ގަންނަހެން އެނބުރި ގެންފައި ނެރޭ އޮޑިޓް ރިޕޯޓަކުން ނަތީޖާ ބަދަލެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އެއްބަސްވުމާ ހިލާފުވި މައްސަލައިގެ ޝަރީއަތުގެ މަޖިލީސްތަކަކަށް ޖަވާބު ދާރީވާން ދައުލަތުން ހާޒިރުނުވެ ޒާތްޒާތަށް އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލް ލައްވާ އޭޖީ އުޝާމް ނެރުވާ ރިޕޯޓަކުން އެއްބަސްވެފައިވާ ފައިސާ ދީބާޖާއަށް ނުދިއެއް ނުވާނެއެވެ.

ހުސައިން ނިޔާޒީއަށް އޮޑިޓެއް ކުރަން އެނގެނީ މުއިއްޒު ބޭނުންވާ ކަމެއްގައި މުއިއްޒު އެދޭގޮތަށް ނަތީޖާ ނެރުމަށެވެ. މާލޭ މީހުނަށް ހުޅުމާލޭ ބިމުން ގޯތި ދިނީމާ ދައުލަތައް އެތައް ބިލިޔަނެއްގެ ގެއްލުމެއް ވެއްޖެޔޭ ކިޔައިގެން އޮޑިޓް ރިޕޯޓެއްވެސް މުއިއްޒަށް ނެރެދިން މީހަކު އެއްބަސްވުމާ ހިލާފުގެން ޝަރީއަތުގައި އޮތް މައްސަލައަކާ ގުޅޭ ކުއްލި އޮޑިޓެއް ހަދާ ރިޕޯޓް ނެރުމުން ހައިރާނެއް ނުވެއެވެ. އެކަންކަމުން ދައްކާދެނީ އޮޑިޓަރ ޖެނެރަލްގެ ނުކުޅެދުން ތެރިކަމާ ގޮނޑިކޮއްކޮކަމެވެ. ސެޓްލްމެންޓް އެގްރިމަންޓް ހަދައިގެން ނޫމަޑި މައްސަލަ އާއި ވިލާ އާއި އެނޫންވެސް އެފަދަ އެތައް މައްސަލައަކަށް ބަދަލުދިން އިރު ނިޔާޒީގެ ލޮލަށް ހުރީ މިރުސް އެޅިފަހެއްޔެވެ. އިންސާފާއި ހަމަޔާއި އުސޫލާއި ފިޔަވަޅު އެޅުމުގެ ވާހަކަ ނުދައްކާ އޮޑިޓަރޖެނެރަލް ކަމުން ނިޔާޒީ އަވަހަށް އިސްތިއުފާދޭށެވެ. 

ވޭތުވެދިޔަ ސަރުކާރުގެ ދައުރުގެ ތެރޭގައި ރަށްރަށުގައި ކުރެވުނު މަސައްްކަތްތަކާއި، ކުރެވެމުންދިޔަ މަސައްކަތްތައް އަރާލި ކޮންމެ ރަށަކުން އެހެރީ ފެންނާށެވެ. ކޮވިޑުގެ ދެ އަހަރަށް ފަހު ރާއްޖޭގެ އެކި ރަށްރަށުގައި އެތައް ބައިވަރު އުމުރާނީ ތަރައްގީގެ މަޝްރޫއުތައް ވަނީ ފަށައި ނިންމާފައެވެ. މިހާރު ވެސް ބައެއް ކަންކަން ދަނީ ހިނގަމުންނެވެ. 

މުއިއްޒު ގެންގުޅޭ މަރުކޮހުންނޭވެ. މިއީ ހިނގަ ހިނގާ ދިރިއޮތް ދައުލަތެވެ. ކޮށްފާ ހުރިކަންކަމުގެ މަންފާ ލިބޭހެން ކުރަމުންދާ ކަންކަމުގައި ކުރި މަގުވެސް ހިއްސާ ކުރާނެއެވެ. އެދުވަހެއްގެ ކަންތައްް އެދުވަހަު ނިމޭގޮތަށް އޮތުމަކީ ދުނިޔޭގެ ސުއްނަތެއް ނޫނެވެ.

ރަންކޮޅާ މުއްތޮލިބޫއެވެ. ޒަމީރޫއެވެ. އެއްވެސް ބޮޑެތި ޕްރޮޖެކްޓެއްގެ ޖުމްލަ ހަރަދު އެއް އަހަރެއްގެ ބަޖެޓްގައި ޖަހައިގެން އެއްވެސް އިރަކު ހިންގައެއް ނޫޅެއެވެ. ޕްރޮޖެކްޓް ނިމޭވަރަށް ފައިސާ ހުއްޓަސް ޕްރޮޖެކްޓްގެ ހަރަދުތައް ހިންގަނީ އަހަރުތަކަށް ބަހާލައިގެންނެވެ. އެ އުސޫލުން ރާއްޖޭގެ ކަންކޮޅުގައި ހިންގަން ފަށާފައި ހުރި ކިތަންމެ ޕްރޮޖެކްޓެއްގެ ފައިސާ ކުރީ އަހަރުގެ ބަޖެޓާއި މިއަހަރުގެ ބަޖެޓްގައިވެސް ހުންނާނެއެވެ. އަދި އަންނަ އަހަރުގެ ބަޖެޓުންވެސް ބައެއް ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށް ފައިސާ ހަރަދު ކުރަންޖެހޭނެއެވެ. ބޮޑު އަދަދެއް ކިޔާފާ އެހާ ފައިސާއެއް ބަޖެޓްގައި ނެތޭބުނެ ކަމުން ރެކުމުގެ ހުއްޖަތް ދައްކަން ނޫޅޭށެވެ. 

އަމްދުން 50 ބިލިޔަނާ ގާތްކުރާ ބޮޑު ބަޖެޓެއްލިބި 10 މަސްވެ އާރުލާކަމެއްނުވެ ބަޖެޓް ހުސްވެގެން ސަޕްލިމެންޓްރީ ބަޖެޓް ހޯދާން ޖެހުނީމާ ކުރީ ސަރުކާރޭ ދަށްގޮހޮރޭ ފޫޅުދިގު ހަންޑިއޭ ކިޔަކަސް މީހަކު ގަބޫލެއް ނުކުރާނެއެވެ. ކުރީ ސަރުކާރުން ދައުލަތުގައި އިސްތައްޓެއްގެ މިންވަރު ނުބާއްވާ އޮތަސް ފަރުވާލެއް ނެތޭ ބޯކޮށް ފައިސާ އެބައޮތޭ ގޮވާ ހޭކުޑާ ވެގެން ވެރިކަން ހޯދައިގެން ދޮޅި ކެނޑި ފަތީފުލުންނެއްޓި ބިންމަތިވެ ހުޅުނބު ދާންފެށީމާ ފެންނެއްތާ ބަކަނުތަޅާށެވެ.

ހޮޅި ސަރުކާރަށް 11 މަސްވެގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ޓްރާންސިޝަން މަރުހަލާ ނިމުނުއިރު ސަރުކާރާ ގައުމުގެ ހާލަތު އޮންނާނީ ސާފުވެފައެވެ. އަކްރަމް ކަމާލުއްދީން ވިދާޅުވާހެން ތިޔަ ދޮގުތައް މީގެ 10 މަސް ކުރިން ހެދިނަމަ ކޮންމެވެސް ބަޔަކު ގަބޫލު ކޮށްފީހެވެ.

ހަގީގަތުގައިވެސް ތިޔަ އުޅެނީ ކަން ކުރަން ނޭނގިގެންނެވެ. މާ މޮޅަށް ކަން ކުރާނަމޭ ބުނެ ރޮއެ ހޭރި ވެއްޓިފުރޮޅުމުން ހިތް ނޯވެގެން ތިޔަތިބީ ވެރިކަން ދީފައެވެ.  ވެރިކަމަކީ ބަޔަކު ފައިބުޑަށްވެއްޓި ހަތަރެސް ފައިގާ ބޮސްދީ އާދޭސްކޮށްގެން މުއިއްްޒާ ހަވާލުކުރި ކަމެއް ނޫނެވެ. އޮބި އަޅުވާ ގަދަކަމުން ހަވާލު ކުރި އެއްޗެއްވެސް ނޫނެވެ. ބަހަނާ ދައްކައިގެން ދޮގު ހަދައިގެން ފަރަކު ނުޖެއްސޭނެއެވެ. ރައްޔިތުން އަރާ ހަމަކުރާނެއެވެ.